Koperen blaasinstrumenten van hoog naar laag

In veel verschillende muziekstijlen komen we ze tegen: koperen blaasinstrumenten. Vaak is er nog verwarring over hoe verschillende instrumenten heten, hoe ze klinken en wat de verschillen zijn. In dit blog komen ze voorbij in een overzicht van hoog naar laag.

Koper, brass of messing

Koperen blaasinstrumenten zijn tegenwoordig veelal gemaakt van messing, een legering waarin koper is verwerkt. De Engelse vertaling van messing is brass, dat is dan ook een aanduiding die je vaak tegen komt. Het materiaal is dan ook niet bepalend voor deze groep. De gemeenschappelijke factor is de manier waarop de toon wordt gevormd. Bij alle koperinstrumenten wordt dit gedaan door de lippen te spannen en op een trechtervormig mondstuk te plaatsen. Door vervolgens lucht tussen de lippen door te blazen, ontstaan er trillingen die door het instrument in klank worden omgezet. Het variëren met de lipspanning levert een hogere of een lagere toon. Deze manier van toonvorming is essentieel voor de indeling van koperen blaasinstrumenten. Saxofoons zijn bijvoorbeeld ook gemaakt van messing, maar ze blazen via een riet en worden daarom tot de categorie houtblazers gerekend.

Scherp koper versus zacht koper

Binnen de instrumentgroep kan er een indeling worden gemaakt tussen scherp koper en zacht koper. Dit verwijst naar de klankkleur die een instrument heeft. Bepalend hierin is de manier waarop het is vormgegeven, ook wel de boring genoemd. Alle koperen blaasinstrument bestaan uit een lange buis met bochten, uitlopend in een beker. Scherp koper heeft een scherpe, heldere klank en dit komt doordat de buis cilindrisch van vorm is. Dat betekent dat vanaf het mondstuk tot aan de beker de buis dezelfde diameter heeft en pas bij de beker breder wordt. Voorbeelden hiervan zijn de trompet en trombone. Het zachte koper heeft daarentegen een zachte, warme klank omdat de buis conisch is. Deze buizen worden over de hele lengte van de buis steeds wijder, eigenlijk dus een hele lange kegelvorm. De bugel en het euphonium hebben bijvoorbeeld deze vorm. Vanwege het warmere geluid speelt het zacht koper vaker de melodiepartijen, terwijl het scherp koper veelal begeleidt. Sommige instrumenten hebben zowel cilindrische als conische elementen, zoals de cornet en hoorn. Deze groep wordt kan dan ook op alle fronten worden ingezet. Zo geeft elk instrument een eigen klankkleur, maar dit is natuurlijk ook afhankelijk van de hoogte.

Klein koper versus groot koper

Een tweede indeling die vaak gemaakt wordt is klein koper tegenover groot koper. En zo zijn we dan ook aanbeland bij de titel van dit blog. Onder klein koper verstaan we precies zoals je zou verwachten, de kleinere koperinstrumenten. Dit betekent dat de lengte van de buis korter is dan bij het groot koper. Nu geldt hoe langer de buis, hoe groter het instrument en hoe lager de klank. Er zijn drie groepen te onderscheiden: het klein koper, het groot koper en een middengroep. In onderstaand overzicht worden de meest voorkomende instrumenten in deze groepen kort besproken.

Klein koper

Trompet

Dit is een instrument dat de meeste mensen wel kennen, want de trompet wordt in veel muziekstijlen gebruikt. Klassiek, jazz- en popmuziek, overal kun je het tegenkomen. Het instrument is afgeleid van de natuurtrompet, die bestond uit alleen een lange buis met een mondstuk. Deze werd op het slagveld gebruikt om signalen te geven. Op een gegeven moment werd het ook in klassieke muziek gebruikt, maar een tekortkoming was dat het alleen natuurtonen kon spelen. Totdat er ventielen werden uitgevonden, dit maakte het mogelijk om hele toonladders te spelen. Een standaard trompet is uitgerust met drie ventielen. Door een ventiel in te drukken wordt de lucht omgeleid naar een langere buis, zo wordt de toon verlaagd. Ook zijn combinaties van ventielen mogelijk, zodat alle noten kunnen worden gespeeld. Door de cilindrische boring hoort de trompet bij het scherp koper, met een heldere, scherpe klank.

Cornet

De cornet wordt vaak gezien als het kleine broertje van de trompet, maar dit is niet helemaal juist. Dit instrument stamt namelijk af van de posthoorn die vroeger werd gebruikt door postkoetsen om aan te geven dat de post gearriveerd was. Het verschil komt voornamelijk door de boring, deze is namelijk op het eerste deel cilindrisch en vervolgens conisch. De bouw is ook iets compacter, maar met groter bochten. Dit alles geeft een cornet een iets warmere klank dan een trompet.

Bugel

Dit instrument is uitgevonden door Adoplhe Sax, inderdaad ook de uitvinder van de saxofoon. Hij wilde een instrument met een trompetgeluid, maar dan met een warmere klank. Een bugel lijkt qua uiterlijk dan ook op een trompet, maar het heeft een conische boring. Daarmee behoort het ook zeer duidelijk tot het zachte koper en kan worden gezien als familie van de hoorn. In het Engels wordt hier dan ook naar verwezen als flugelhorn. Dit is het instrument waarop Kyteman zijn hit ‘Sorry’ speelde.

Middengroep

Hoorn

Deze vorm doet nog wel het meest denken aan een jachthoorn. De hoorn heeft net als de cornet een combinatie van cilindrische en conische boring, maar uitlopend in een vrij grote beker. Mede hierdoor heeft het een groot bereik vergeleken met andere koperen blaasinstrumenten. Een hoorn vinden we voornamelijk terug in orkestvormen, maar duikt ook weleens op in popmuziek met een grote blazerssectie.

Althoorn

Een althoorn heeft een vorm die veel mensen zullen herkennen als een tuba. Maar eigenlijk ligt het formaat veel dichter bij dat van een bugel. Wederom zien we hier een conisch instrument met een warme klank. Doordat het bereik rond het middenregister ligt wordt deze tot het middenkoper gerekend. De althoorn kom je vooral nog tegen in brassbands, fanfare en harmonieën.

Groot koper

Euphonium

Het groot koper is lager van klank, zoals bij het euphonium, ook wel bekend als een tenortuba. We vinden het terug in fanfare- en harmonieorkesten en bij brassbands. Dit instrument is conisch vormgegeven en heeft daardoor een warme, zachte klank. Ze worden daarom vaak ingezet voor melodieuze partijen. Vaak wordt deze nog weleens verward met de bariton.

Bariton

De verwarring is begrijpelijk als je op het uiterlijk afgaat, maar een bariton is toch echt een ander instrument dan een euphonium. De klank is scherper doordat de bariton cilindrisch is gevormd, maar is toch nog zacht van karakter. Ook dit instrument vinden we voornamelijk terug in brassbands, fanfare- en harmonieorkesten.

Trombone

Nee, de trombone is geen schuiftrompet, dat is een ander instrument. Een trombone is een apart instrument op zich. De overeenkomst is wel de cilindrische boring, dus ook een scherp geluid. Het verschil is niet alleen de lengte van de buis, waardoor het lager klinkt. Maar in de basis heeft een trombone geen ventielen, maar wordt de klank verlaagd door een buis uit te schuiven. Omdat dit een traploze verlaging is, is het mogelijk om in één beweging langs zeven halve tonen te bewegen. Hierdoor komt het wel meer op de bespeler aan om de toon goed stemmend te krijgen. Tegenwoordig hebben veel trombones een hulpventiel om dat stemmen voor sommige noten makkelijker te maken. Maar er zijn ook ventieltrombones. Deze lijken nog het meest op een trompet, maar dan klinken ze een octaaf lager.

Bastuba

Tenslotte het laagste instrument, de tuba, of liever gezegd de bastuba. Vaak wordt dit instrument aangeduid met de term tuba, maar zoals we al eerder zagen is ook het euphonium een tuba. Opnieuw zien we hier een conische boring, uitlopend in een grote beker. Over het algemeen spelen bastuba’s een begeleidende partij in het laagste register. Omdat er met dit instrument lastig kan zijn om te marcheren is de sousafoon ontwikkeld. Deze is meer cilindrisch van aard en kan door zijn wijde vorm om het lichaam worden gedragen.

Ten slotte

Dit blog is bedoeld als een kennismaking met koperen blaasinstrumenten, maar is geen enkel opzicht volledig. Van elk instrument dat hier is besproken bestaan verschillende modellen en stemmingen, zoals de piccolo-trompet of de bastrombone. Verder kan worden vermeld dat deze instrumenten ver uiteen kunnen lopen qua prijs, maar dat er vaak voor een kleine prijs al mooie instapmodellen te koop zijn. Het onderhoud van een koperen blaasinstrument is over het algemeen prima zelf te doen, zoals je kunt lezen in een eerder verschenen blog.

Zie ook

» Alle blaasinstrumenten
» Muziekboeken
» Blaasinstrumenten-standaards
» Mondstukken
» Blaasinstrument-koffers
» Blaasinstrument-onderhoudsmiddelen
» Overige Blaasinstrument-accessoires & -onderdelen

» Onderhoud van koperen blaasinstrumenten
» Het geheim van een strakke blazerssectie
» Rockmuziek en de dwarsfluit – Een verrassend goede combinatie

Onderhoud van koperen blaasinstrumenten Trombone: speeltechniek, soorten en meer! HaFaBra: 3 verschillende orkesten Spelen in een bigband: klinken als één instrument Rockmuziek en de dwarsfluit – Een verrassend succesvolle combinatie Saxofoon: geschiedenis, soorten en speeltechnieken