Hoe klink ik als… ABBA?

In 2021 is ‘t moment dan eindelijk daar: Anni-Frid (1945), Björn (1945), Benny (1946) en Agnetha (1950) komen met een compleet nieuw album. Wie had dat ooit gedacht! De groep was immers uit elkaar, en zelfs een touring-bod van een miljard dollar was niet genoeg om het viertal bijeen te brengen. Dit blog gaat niet de hele geschiedenis van ABBA oprakelen, dat onderwerp is inmiddels uitgebreid beschreven in talloze boeken, en video’s op YouTube. Waar dit blog wél over gaat, zijn de technische en muzikale aspecten van de bekendste ABBA-hits. Hoe werkt de stijl precies? Waar moet je beginnen als je ‘een ABBA-liedje’ wilt schrijven? En hoe krijg je die typische ABBA-sound?

• De instrumenten
• Wall of Sound
• Double-tracken, harmoniseren en overdubben
• Effecten
• Een echte studio-act
• Drums
• Identiteit
• De noten
• Niet terughoudend zijn
• Hoge verwachtingen
• Zie ook

De instrumenten

ABBA was actief in de jaren 70 en ‘t begin van de jaren 80. Dit heeft grote invloed op een deel van de ABBA-sound. De meeste bekende ABBA-arrangementen waren een combinatie van akoestische instrumenten (piano, (bas)gitaren, drums) en synthesizers. Wat dat laatste betreft zit er dus een overwegend analoog sausje over de ABBA-hits. De band was immers al gestopt voordat FM en betaalbare sampling hun intrede in de mainstream deden. Enkele synths die toetsenist Benny Anderson bespeelde zijn de Yamaha GX-1, de Minimoog, ARP Avatar en ARP Odyssey. De GX-1 is een zeldzaamheid van mythische proporties, met name financieel bezien – de waarde van een flink huis. In feite is het de voorloper van de veel bekendere Yamaha CS-80. De GX-1 was een soort testmachine waarmee werd bekeken welke functies in de praktijk gebruikt zouden worden. Gelukkig zijn al deze synths vandaag de dag in virtuele vorm bereikbaar voor een budget dat voor iedereen bereikbaar is, dus dat deel van de ABBA-sound zit wel snor als je hun stijl wilt imiteren.

Yamaha GX-1 – Foto (bewerkt): Yamaha GX-1, door knothole eyes, licentie CC BY 2.0

Wall of Sound

Misschien wel het bekendste aspect aan ABBA is de gelaagde manier waarop alles is geproduceerd. Dit wordt ook wel ‘Wall of Sound’ genoemd, een techniek die is begonnen onder de vingertoppen van producer Phil Spector (1939-2021). Deze innovator heeft z’n laatste dagen overigens gesleten achter tralies in verband met een moord. Zo gaan die dingen… ABBA had zelf een producer die deze Wall of Sound toepaste: Michael Tretow (1944). Zoals producer George Martin (1926 – 2016) vaak de vijfde Beatle werd genoemd, zo kun je Tretow beschouwen als vijfde ABBA-lid.

Overdubben, double-tracken en harmoniseren

De Wall of Sound betekent in de praktijk dat het ABBA-arrangement niet louter een typische bandformatie is, maar een geheel van vele tientallen tracks. Denk aan double-tracking van gitaren, combinaties met andere instrumenten, overdubs van synthesizers, maar vooral overdubs van de zang. Voornamelijk de dames natuurlijk, maar de heren zongen her en der ook mee. Naast het meermaals opnemen van precies dezelfde vocale lijn waren er ook vele extra lijnen om te harmoniseren. Dit zijn de kenmerkende ABBA-koortjes. Double-tracking van gitaren wordt nog steeds gedaan, het is een zeer gangbare methode. Bij Metal bijvoorbeeld zorgen twee elektrische gitaren (links en rechts in het stereobeeld) voor een overweldigende klank. Double-tracking van akoestische gitaren (links en rechts in het stereobeeld) is ook een goede manier om het stereobeeld flink te vullen, en vervult daarmee een ritmische dubbelrol als hi-hat (als ondersteuning van de beat). Overdub met verschillende instrumenten is kenmerkend voor de Wall of Sound. Denk aan een piano, klavecimbel, synthesizer en gitaar. Als je ze zo mixt dat ze enigszins in elkaars vaarwater zitten ontstaat een nieuwe en volle totaalklank. In de beginjaren van de Wall of Sound hield Spector de werking van z’n methodiek onder de pet. Het duurde even voordat andere producers het kunstje begrepen en het al dan niet zouden overnemen.

Effecten

Een methode die nog niet is genoemd, is de toepassing van effecten. Er zullen vele puristen zijn die hun instrument graag clean willen houden, zonder al te veel poespas. Maar als je iets in de stijl van ABBA wilt maken, dan zullen er ook effecten zijn. In de Wall of Sound van Spector bleek de galm van een bepaald instrument een goed middel om andere instrumenten aan te dikken. Passend in deze gedachte was Phil Spector ook uitgesproken fan van microfoon-crossbleed. Hierdoor kwamen de diverse instrumenten in beperkte mate terug op tracks van andere instrumenten, waardoor die lekkende instrumenten profiteerden van diverse panning-posities, toonregeling en effecten die dus eigenlijk voor andere instrumenten bedoeld waren. In ‘Lay All Your Love On Me’ hoor je een redelijk bizar effect op de zang, net voor aanvang van het refrein. Typisch een effect waar je in de studio de tijd voor neemt; live is ‘t al wat lastiger om te doen. Bij ABBA komt het over het algemeen niet vaak voor dat er effecten zijn om eens lekker gek te doen. De effecten die er zijn, mogen conventioneel genoemd worden, ze zijn echter absoluut onmisbaar.

Een echte studio-act

Het is dus goed om te beseffen dat al deze laagjes en effecten – het zullen er vele tientallen zijn – maken dat ABBA een echte studio-act is. De ABBA-leden hebben al vaker aangegeven dat zij zichzelf ook zo zien, diep van binnen vinden ze het optreden/touren maar niks. ABBA als live-act kan drie scenario’s opleveren. Allereerst betekent het dat in ieder geval het arrangement en de harmonizing-koortjes playback zullen zijn. Ten tweede: als het echt allemaal live is, dan mag je een flinke band van tientallen leden verwachten, inclusief achtergrondkoortje dat moet klinken als de ABBA-dames. Als laatste: de ABBA-act gereduceerd tot een redelijk kleine en 100% live-band zal niet als ABBA klinken. De ABBA-sound is een dermate belangrijk aspect van de act dat je eigenlijk niet zonder kunt. Met louter een paar goede muzieknoten ben je er dan ook niet. Je zult vele weken, maanden doorbrengen in de studio om alle partijen op te nemen en te mixen.=

Drums

Zoals dit eigenlijk kenmerkend is voor de jaren 70, zijn de drums bij ABBA over het algemeen droog en kort. Bij ABBA werden de drums bespeeld door Ola Brunkert (1946 – 2008).

Snare

Het zijn bij ABBA wel echte drums, dus geen vroege drumcomputers, maar je zult creatief moeten zijn om bijvoorbeeld je snaredrum ABBA-proof te maken. Denk aan dempertjes op je snaredrum-vel, een theedoek (deels) op je drumvel, en compressors op je snaredrum-microfoon. Ook is ‘t goed om te beseffen dat ABBA best wel wat invloeden uit het discogenre heeft overgenomen. Iets wat in dat genre vaak wordt toegepast is dat er met equalizing een flinke dip (een ‘scoop’) rond de 300 Hz wordt geforceerd. Zo behoud je de hoge tonen en de lage tonen maar haal je een flinke hap laag-mid eruit. In grote lijnen kun je stellen dat je hiermee de meest significante resonantie van de snare elimineert. Die frequentie verandert natuurlijk naarmate je een snare met een andere diepte en diameter gebruikt, dus deze truc blijft altijd maatwerk. Luister ook eens naar dit voorbeeld; het eerste stuk is clean, daarna bewerkt met een equalizer:

Bekkens

Nog een ABBA-kenmerk, en het kan goed zijn dat je hier nog nooit bij stil hebt gestaan, is de bescheiden rol van de bekkens. Het is niet zo dat ze er helemaal niet zijn, maar je kunt niet beweren dat je horendol wordt van de crashes in een typisch ABBA-nummer. Hi-hats zijn er wel, maar bescheiden. Nu hebben hi-hats in de regel een ondersteunende rol voor de beat terwijl crashes vaak een accent aan het begin van een muzikaal blokje leggen (zoals een couplet of refrein). De ondersteunende rol van hi-hats ervaar je vaak in achtste of zestiende noten. Nu is ABBA-muziek zo gelaagd dat er vele instrumenten zijn (inclusief synthesizers) die deze rol ook vervullen. De hi-hats zullen om die reden in sommige liedjes wat minder prominent zijn. Echter, probeer maar eens een crash te vinden in een ABBA-liedje. Je moet er echt heel goed naar zoeken, en ze zullen niet prominent in de mix staan!

Identiteit

De muziek van ABBA is verre van simpel. De vele laagjes hadden we reeds besproken, maar ook de noten zijn niet zomaar noten. Er zijn genoeg popliedjes waarin de vocalen centraal staan, waarbij het arrangement niet echt opvallend is. Bij ABBA is dat wel anders. Vaak zit er iets bijzonders in het ABBA-arrangement. Iets dat herkenbaar is en blijft hangen; noem het een hook, een oorwurm, een identiteit. Het springerige fluittoontje aan het begin van ‘Gimme, Gimme, Gimme’ is zo’n oorwurm, later opnieuw gebruikt door Madonna in ‘Hung Up’. En wie kan de hoge pianoakkoorden uit Dancing Queen vergeten? Wat je als componist/arrangeur moet doen, is jezelf simpelweg een rol geven in het geheel. Is er even geen gezongen tekst, of zit je in de uitloop van een gezongen woord? Grijp de ruimte, en doe daar iets bijzonders met je instrumenten. Als je het goed doet, wordt dát een moment waarmee je je liedje een unieke identiteit geeft.

De noten

De thematiek is misschien nog wel ‘t lastigste om te behandelen. De noten hangen immers samen met de songteksten, en de ABBA-liedjes zijn qua muzieknoten lastig vergelijkbaar. Wel kun je in het algemeen stellen dat de heren Björn en Benny een achtergrond hebben in Europese volksmuziek, omdat dit simpelweg de muziek was die ze steeds op de Zweedse radio hoorden. Een gemiddelde luisteraar zal zeggen dat, door alle synthesizers en de uiterst gedetailleerde productiemethoden, de muziek van ABBA bijna futuristisch aandoet. Een schlager (Duits voor ‘hit’) is dan niet het eerste waar je aan denkt. In ‘I Have a Dream’ hoor je echter de eenvoud die je vaak bij schlagers hoort. Bovendien hoor je in dat nummer, en in ‘Chiquitita’, duidelijk mediterrane invloeden. In ‘The Way Old Friends Do’ hoor je een accordeon, ook niet een alledaags instrument in popmuziek. Meer invloeden voor Björn en Benny kwamen uit Italië, Spanje, Duitsland en Frankrijk. Terwijl veel andere artiesten zich lieten sturen door Amerikaanse popmuziek, bleef ABBA verrassend Europees. Het draagt ongetwijfeld bij aan het eigene van ABBA.

Niet terughoudend zijn

Wat in het vorige blokje stond – “geef jezelf een rol” – geldt in het algemeen voor muziek in de stijl van ABBA. Als je je als componist, arrangeur en producer nederig en terughoudend opstelt ten aanzien van de vocalist(en), dan wordt ‘t nooit een ABBA-liedje. Durf de muziek een prominente rol te geven, door middel van niet-alledaagse akkoorden, uitgebreide decoraties, grote productiemethoden en andere zaken die de aandacht opeisen. Bovenal, als je ABBA-stijl muziek wilt maken, besef dan vooral dat ‘t een uitgebreide studioproductie moet zijn. Als je je terughoudend opstelt omdat het resultaat ook live uitgevoerd moet worden (en extra muzikanten zijn duur terwijl er altijd te weinig geld is), dan wordt het nooit een ABBA-stijl liedje.

Hoge verwachtingen

In 2021 komen twee nieuwe liedjes uit: I Still Have Faith In You en Don’t Shut Me Down, als onderdeel van een compleet nieuw album: Voyage. Productioneel wordt het spannend! Gaat het klinken zoals de jaren 70 en vroege jaren 80? Dit is beslist geen overbodige gedachte, aangezien heel wat artiesten meegaan met de technologische trends en niet goed voor ogen hebben dat hun populariteit deels is gerelateerd aan juist de specifieke tijdsperiode waarin ze populair werden. Oordeel zelf.

Heb jij interesse in de Wall of Sound? Bij voldoende interesse zouden we er eens een artikel aan kunnen besteden. Dus laat van je horen in de reacties!

Zie ook

» Hoe klink ik als… Queen?
» Muziek-productie voor games – Hoe gaat dat in zijn werk?
» Hoe klink ik als… filmcomponist John Williams
» Hoe klink ik als…filmcomponist Hans Zimmer
» Hoe schrijf je musical-muziek?
» Hoe schrijf je kerstmuziek?
» Oldskool compositie voor starters
» Hoe klink je als een jazz-drummer?
» Hoe klink je op gitaar als James Hetfield?
» Hoe klink je als Robert Trujillo – speelstijl, gear en inspiratie

» Instrument-plugins
» Effect-plugins
» Alle studio-producten

Maarten | Bax Music

Maarten, sinds 2012 fulltime copywriter bij Bax Music, is journalist, muziektechnoloog en componist met credits in tv, film, games en theater. Hij geeft graag tekst en uitleg over alles wat muzikaal gebruikt kan worden.

Hoe klink ik als…filmcomponist Hans Zimmer Mixen met een mix bus 7 tips om als muzikant of producer je eigen geluid te vinden Band opnemen: zelf doen of in de studio? DAW-plugins – wat zijn het en wat kun je ermee? Wat is de beste DAW voor beginners?