Stemproblemen bij zangers – Hoe deze ontstaan

Zangers die steeds hun stem kwijt zijn

De Nederlandstalige singer-songwriter Peter Elders heeft meer dan zestig optredens gepland staan. Een prachtig vooruitzicht, maar dit zorgt ook voor spanning. Zijn grootste vraag: “Hoe behoud ik mijn stem en blijf ik goed zingen met zoveel optredens?” Neerlands bekendste zangcoach Babette Labeij, onder meer van The Voice of Holland, heeft voor Peter de nodige praktische en persoonlijke tips. Het geheim van een duurzame stem is verrassend simpel: ontspan wanneer je kan.

Eigenlijk is het simpel

Babette Labeij is in de muziekwereld inmiddels geen naam met reputatie meer, maar een daadwerkelijke merknaam voor professionele zangcoaching- en onderwijs. In Amsterdam heeft ze in een fraai industrieel pand nabij de Albert Cuyp haar muziekschool, die niet alleen door veel bekende Nederlandse zangers en zangeressen wordt bezocht, maar ook door ambitieuze jonge muzikanten. Singer-songwriter Peter Elders heeft de reis uit Hengelo met veel enthousiasme ondernomen. De kans om een persoonlijke bandcoachsessie met Babette Labeij te krijgen, pakt hij vol passie en met beide handen aan. Vandaag gaat hij een ‘open boek’ zijn, zodat de zangcoach precies kan zien, horen en voelen waar de vocale en soms zelfs persoonlijke valkuilen van Peter liggen. Hij wil elke les en tip van Babette absorberen, omdat de Twentse muzikant beseft dat zonder goede coaching die zestig optredens wel eens verkeerd voor zijn stem kunnen uitpakken. Muziek is als een rode draad in Peters leven en het succes zorgt dat hij nog meer voor en door de muziek kan leven. Daar gaat het bij hem om: muziek spelen en vervolgens nog eens spelen tot de vingers pijn doen of de stem rauw klinkt. En juist om dat laatste aspect zit hij nu , enigszins met dezelfde spanning als voor een optreden, voor Babette op de stoel met zijn Spaanse gitaar. Hij glimlacht: “Op het podium voel ik de adrenaline door me heen stromen, maar halverwege het eerste nummer kan ik al bijna niet meer zingen. Zoveel energie gooi ik er in. Dat wil en moet ik veranderen als ik straks meer dan zestig optredens heb.” Babette kijkt hem bijna meewarig aan. Haar ogen verraden echter dat ze allang weet hoe ze Peter moet helpen. “In je performance kun je inderdaad de beheersing over je zang verliezen”, zegt ze tegen Peter en ze vervolgt: “Veel mensen denken heel ingewikkeld over zang, maar eigenlijk is het simpel. Mijn visie is dan ook simpel; een beetje plat Amsterdams.”

Vrouwenliedjes

Haar wijze zangles moet nog even wachten. “Ik wil je eerst horen. Kun je nu een liedje spelen?”, vraagt Babette enthousiast en ongeduldig. Dat laat Peter zich geen twee keer zeggen. Zijn houding verraadt dat hij het liefst iets wilde zingen en spelen. Hij pakt de gitaar en begint zijn nieuwe single te zingen. Door de Spaanse gitaar klinkt het nummer een beetje ‘Boudewijn de Groot- achtig’. Op de studio opname klinkt het nummer echter veel meer zoals Bløf. De melodie en tekst komen recht uit het hart en Peter heeft een mooie zwoele stem die harten kan doen smelten. Als Peter het refrein zingt, wordt het meteen duidelijk dat wat hij laat horen, een fractie is van wat hij werkelijk met zijn stem kan. Babette voelt het ook: “Dit is echt mooi”, complimenteert ze Peter. “Het is een tekst en melodie geschreven voor een vrouw.” “Ik heb nog een ander vrouwenliedje”, zegt Peter en hij pakt de gitaar en speelt het nummer ‘Tranen van een Vrouw’. Babette gaat achter hem staan en luistert aandachtig. Ook nu is wederom goed te horen dat Peter veel meer met zijn stem kan en met de juiste coaching kan hij die potentie eruit halen. Hier en daar mist hij de ademsteun en ontspanning. Als Peter het nummer heeft gespeeld, krijgt hij opnieuw een compliment van de zangcoach: “Dit klinkt een beetje zoals Huub van der Lubbe. Mooie doorleefde stem met een diepe overtuigingskracht. Dit is je wat je bent. Voor mij als zangcoach is het belangrijk dat ik weet wat een zanger normaal doet. Wat bij hem hoort of past. Henny Vrienten heb ik ook gecoacht, maar hij speelt de bas. Dat is wat hij doet, maar dat vraagt wel om een andere benadering. Ik wil dat mensen vooral natuurlijk of natuurlijker gaan zingen. Als ik nu de gitaar van je afpak”, zegt ze tegen Peter, “dan ga je anders zingen.” De Hengelose zanger reageert nuchter: “Ik doe nu wat ik altijd doe. Ik ben nu niet anders, want anders hoor je niet wat ik normaal fout doe.”

Spreekstem

“Zingen is niets meer of minder dan je normale spreekstem gebruiken”, vertelt Babette aan Peter. “Zingen is hier een verlengstuk van. Dus je moet je mond gebruiken om de ‘sound’ te maken. Hoe strakker je de mond houdt, hoe harder je het geluid en de adem moet duwen. Om goed te zingen moet je dus duidelijk articuleren. Dan hoef je niet eens zo hard te praten of te zingen. Tegelijkertijd moeten de halsspieren ontspannen. Het hele gebied rond de stemband moet ontspannen zijn. Om te zorgen dat je tijdens het zingen en je optredens ontspannen spieren hebt en ontspannen kunt zingen, moet je de hele dag het gebied rondom je stembanden ontspannen hebben. Dat moet je oefenen om dit te conditioneren.” In het laatste liedje dat Peter zong, zaten veel zanglijnen, die volgens de zangcoach goed binnen het bereik van zijn stem vallen. Maar het klinkt te gespannen. Babette: “Ontspan eerst en dan ineens ‘Baf’ begin je te zingen en laat je zien: ‘Hier ben ik. Ik ga jullie een echt verhaal vertellen.’ Je hebt een prachtige stemgeluid. Je moet proberen hier alles uit te halen.” Babette vraagt Peter om het liedje opnieuw te zingen, maar nu meer ontspannen en verhalend. Peter begint te spelen en zingt iets rustiger, maar Babette onderbreekt hem al snel: “Nee, maak het nog iets kleiner. Peter probeert het opnieuw. De zangcoach is echter nog niet helemaal overtuigd: “Ik zal je een trucje leren”, zegt ze. “Je bent gewend om te knallen en door de adrenaline de spanning en emotie vast te houden. Daardoor blijft alles gespannen. Probeer eens na elke zin die je hebt gezongen de buik te ontspannen. Haal dan weer adem en ontspan de buik om alles vervolgens weer los te laten nadat je de zin hebt gezongen.” Peter reageert: “Ik hou altijd bewust de adem en spanning tijdens het hele nummer vast. En nu moet ik het loslaten. Daar moet ik dus vanaf nu telkens over nadenken.”

Duidelijk Articuleren

Peter gaat opnieuw zingen en Babette staat achter hem. Na elke zin roept ze ‘loslaten’. Als Peter klaar is, zegt ze: “Hoe simpel en ontspannen was dat?” Peter geeft aan dat het beter ging en inderdaad leek hij veel meer controle over zijn stem en de melodie te hebben. Babette wil nog een stapje verder gaan: “Let nu tijdens het zingen op je ademhaling en het verhaal. Wees heel bewust van wat je met je lichaam doet.” Als Peter weer zingt, gaat ze achter hem staan en geeft aanwijzingen: “Kleiner… Ja, en nu loslaten… Nu moet je iets meer geven… Let op je buik… Zing dat stukje nog eens en denk aan de ontspannen buik.” Babette wil het refrein wederom horen: “Probeer nog meer iets van noodzaak in je woorden te leggen. Plaats de woorden meer. Je moet niet harder zingen, maar duidelijker articuleren. Je bent lui in je articulatie. Dat is wellicht door het Twents accent. Daarentegen heb je je eigen manier gevonden die werkt, maar je bent daardoor te gemakkelijk geworden in je zang. Zing bewuster en met meer gevoel. Haal dat luie eraf en dan kun je je stem nog beter benutten.” Er voor de zoveelste keer begint Peter met zingen. Maar Babette is een pitbull en ze laat niet los: “Meer gevoel”, roept ze. “Je moet veel harder willen werken voor je zang.” ”Ik weet niet hoe ik dat goed moet doen”, antwoordt Peter met enige twijfel, maar wel met een vastberadenheid om dit onder de knie te krijgen. “Maak van je stem weer een instrument”, luidt het advies van de zangcoach. “Wees telkens bewust. Leer hoe je dat moet doen. Nu sjoemel je nog met dingen. Dat mag je niet meer doen als je goed wilt zingen.” Peter laat het dringend advies op zich inwerken en gaat weer zingen. “Werk eens voor die noot”, dirigeert Babette. “Ze is verdrietig over jou en laat dat eens horen en voelen. Ja, zo. Dat is wat ik bedoel.” Ineens heeft Peter de concentratie te pakken die nodig is om bewust adem te halen, de buik te ontspannen en tegelijkertijd met kracht en gevoel te zingen. Zingen is simpel ‘but it sure ain’t easy’. Hij is triomfantelijk: “Op deze manier kan ik het zingen veel langer volhouden en meer uit mijn stem halen. Meer kracht. Meer gevoel.” Ook Babette is opgetogen.

Dagelijkse prioriteit

Een zanger die veel optredens heeft, moet dat als dagelijkse prioriteit stellen. Om de stem te behouden, moet volgens Babette alles wijken om de stem en het lichaam niet te overbelasten. “Het zijn simpele dingen die je overdag kunt doen. Ik had ooit stemproblemen en wilde mijn stembanden niet laten opereren. Ik ben toen elke dag doelbewust gaan trainen om mijn stem weer goed te krijgen. Het enige wat ik heb gedaan, is opnieuw leren praten. Praten vergt veel van je stem. Leer beter te articuleren en ontspan je buik na elke zin die je uitspreekt. Dit moet een automatisme worden, want op het podium heb je dat automatisme nodig. Niemand leer goed zingen op het podium. Dat moet je elke dag leren.” Babette: “Je kunt heel veel met je stem. Je hebt een groot bereik en bovendien is je stem krachtig. Maar ondanks je goede stem moet je heel goed beseffen dat het voorbereiden op het optreden en het in goede conditie houden van je stem belangrijk zijn. Praat op de dag van een optreden ook niet te veel. Een interview voor of na een optreden zorgt ervoor dat je je stem overbelast. Zeker als je dit op de verkeerde manier doet. De interviews die Caro Emerald gaf, hebben haar stem destijds aangetast. Rust uit na het zingen.” “Dus na afloop van een concert niet met je fans in de foyer gaan praten?”, stelt Peter zijn retorische vraag. “En altijd rustig blijven praten?” Babette knikt: “In de kroeg moet je uit het geluid gaan staan als je wilt praten. Luister goed naar je lichaam. Als je serieus bent , ga je dat doen. Je moet jezelf supergoed disciplineren. Zingen is topsport. Bereid je geestelijk en mentaal voor op een optreden. Een goed opwarming is ook van belang.”

Yumyumyum

Babette gaat achter de piano zitten om Peter enkele zang-oefentechnieken te leren om zijn stem los en warm te maken en tegelijkertijd te trainen. “Dit zijn belangrijke oefeningen”, waarschuwt de zangcoach. “Alles wat bijvoorbeeld zoemen is.” Ze slaat een toon op de piano aan: “Pak een octaaf lager en zing een M, zoals je ‘Mmmmm, lekker’ zegt. Je bent dan heel actief met de buik. Laat de noot en je buik los. Doe deze oefening heel rustig en zonder vibrato. Waarom geen vibrato? Dat is een trucje van je stem en je moet weten wanneer je dit aan of uit zet. Als je de toon te pakken hebt, laat je vervolgens de stem vallen. Doe deze oefening elke ochtend met de N, M en NG van bang.” Ze oefenen nog even samen en laat Peter ook het verschil horen als de lippen worden gebruikt. Peter: “Dit voelt erg prettig en ik heb het gevoel dat ik bewuster word van mijn stem.” Babette laat de singersongwriter een nieuwe oefening zien. “Wat doe je als je op de toppen van je stem zit?”, vraagt ze zonder op het antwoord te wachten. “Je gaat falsetto zingen. Probeer het eens.” Peter gaat zingen. Steeds hoger en hoger, maar stokt bij de falsetto. Hij moet volgens Babette meer ontspannen zingen en daar heeft ze ook een trucje voor. Peter moet Yumyumyumyum zingen en steeds hoger gaan. “Niet te hard zingen en zorg dat je bij de lage tonen niet te lui zingt. Ook in de lage regionen moet je actief zijn.” Babette doet het voor en Peter volgt. Ze kijkt tevreden.

Toon expressie

Babette wil nog één les aan Peter meegeven. Zingen is meer dan gevoel alleen. Het gaat, naast gevoel, om techniek – maar ook om expressie. “Je bent een stoere kerel, maar je durft je gezicht niet te laten zien en bent voorzichtig in je expressie. Zingen is het meest kwetsbare aspect van muziek maken. Maar als je lak hebt aan die kwetsbaarheid, krijg je respect.” Peter geeft aan dat hij zich meer bloot wil geven. Dan moet hij uit zijn comfortzone komen, zegt Babette tegen hem: “Toon expressie zonder dat het nep is. Je moet de muziek en tekst echt brengen. Haal dat muurtje om je heen weg.” “Ik moet meer persoonlijkheidsschillen van mij afgooien. Dan kan ik meer bereiken”, geeft Peter aan. “Dat klopt”, antwoordt de zangcoach, “maar daar hoort een goede voorbereiding bij. Dat geeft je zekerheid en vleugels op het podium. Als je dit advies volgt en de oefeningen elke dag doet, dan ben je er klaar voor. Dan moet je het absoluut redden om die zestig optredens te doen. Maar discipline is de sleutel.”

Babette Labeij

Zangcoach Babette Labeij heeft in Amsterdam haar bekende muziekschool. Ze leert mensen angsten te overwinnen en voor de glorie van zingen te gaan. Haar effectieve methode en goede resultaten met zangers hebben haar erkenning en roem gebracht als een vocale expert, talentenjury en creatieve consultant voor internationale tv-wedstrijden als Idols, X-Factor, en vooral The Voice of Holland, The Voice Kids en de Latijns-Amerikaanse versie La Voz Kids. Ze coachte onder meer Anouk, Jamai, Ivy Levan en Caro Emerald. Onlangs verhuisde Babette naar Los Angeles om ook haar muziekschool en coaching internationaal uit te breiden. Haar passie voor jeugd en muziek maken haar een enthousiaste pleitbezorger voor het muziekonderwijs op scholen.

Goed om te weten

Belcanto is geen medicijn

Er wordt nog wel eens gedacht dat stemschade specifiek iets is voor pop- en rockzangers. En dat klassieke zangers, die zingen volgens het belcanto, gevrijwaard blijven van stemproblemen. Dat is echter niet waar, er zijn ook belcantozangers die stemproblemen hebben. Belcanto gaan zingen als remedie voor stemschade is dan ook geen oplossing.

Zingen tijdens en na verkoudheid

Het is wel verantwoord om te zingen als je verkouden bent, mits het een pure neusverkoudheid betreft. Zodra je merkt dat de verkoudheid ook op je keel slaat, stop dan met zingen. Een kriebel in je keel is al een signaal. Bij een keelontsteking moet je zeker niet zingen. Let wel op bij doorzingen tijdens een neusverkoudheid. Vaak zijn je stembanden dan iets gezwollen, waardoor je volume inlevert. Dat ga je automatisch compenseren door een onjuiste techniek, die niet meteen schadelijk hoeft te zijn. Het probleem is echter dat je, na genezen te zijn, die techniek onbewust nog een tijd blijft aanhouden, waardoor er uiteindelijk toch te veel spanning en schade kan ontstaan. Wees je hiervan bewust en stop meteen met compenseren zodra dat weer kan.

Goede zangtechniek is niet alles

Goede zangtechniek is niet de enige manier om stemschade te voorkomen. Ook externe factoren spelen mee, zoals dehydratie, chemische prikkeling en vermoeidheid. Lees ons blog hierover om te leren hoe je hiermee omgaat.

Diplofonie door Lalah Hathaway

In het artikel beschrijven we het verschijnsel diplofonie, of tweestemmigheid. Door een zwelling of knobbeltje op je stemband krijg je als het ware twee stembanden. Ieder van die stembanden heeft zijn eigen frequentie, dus je hoort twee tonen. Normaal gesproken is diplofonie foute boel. Maar niet voor Lalah Hathaway, de dochter van zanger en songwriter Donny Hathaway. Lalah behoort tot de uitzonderlijke talenten die zelf diplofonie kunnen oproepen en weer uitzetten. Kijk hieronder eens naar het nummer Something dat Lalah uitvoert met de band Snarky Puppy. Een prachtige song, waarmee ze ook een Grammy heeft gewonnen, en waarbij Lalah aan het eind ‘diplofonisch’ zingt. Het lijkt alsof ze zelfs drie tonen zingt, maar daarover kun je discussiëren. Mooi om te zien dat de band volledig uit zijn dak gaat als ze dat doet, ook tijdens de uitreiking van de Grammy. Zie ook ons blog over extreem zingen.