Het Wilhelmus: tekst, muziek, melodie, akkoorden & feitjes!

Koning Willem Alexander is binnenkort weer jarig! We vieren dit ieder jaar op 27 april tijdens Koningsdag. Een dag waarop veel mensen vrij zijn en er overal in het land leuke activiteiten georganiseerd worden. Wat zeker niet mag ontbreken op Koningsdag is het Nederlandse volkslied: ‘Het Wilhelmus’. Wil je het nu eindelijk eens leren spelen of zingen? Hieronder vind je niet alleen tekst en muziek, waaronder de melodie en akkoorden, maar ook interessante feitjes!

• Wat is een volkslied?
• Over de melodie van het Wilhelmus
• Over de tekst van het Wilhelmus
• Nog meer over de melodie en tekst
• Wanneer werd het Wilhelmus het officiële volkslied?
• Het Wilhelmus spelen: melodie
•     Met een heel orkest
•     “Ik kan geen noten lezen, maar wil wel het Wilhelmus leren spelen”
•     “Ik wil alleen de akkoorden van het Wilhelmus spelen”
• De volledige tekst

Wat is een volkslied?

Het woord volkslied kan voor verschillende soorten liedjes gebruikt worden, maar de betekenis die voor dit blog geldt, is dat een volkslied symbool staat voor een land, volk of natie. Denk maar aan de prijsuitreiking bij internationale sportwedstrijden. Als een Nederlander wint, wordt het Wilhelmus gespeeld en als iemand uit Engeland wint wordt ‘God Save the Queen’ gespeeld. Zo heeft (bijna) ieder land een herkenbaar volkslied.

Over de melodie van het Wilhelmus – O la folle enterprise du prince de Condé

Een lied bestaat uit een tekst en een melodie. Soms worden die tegelijkertijd geschreven, maar soms is er eerst een tekst of juist eerst een melodie. Het Wilhelmus is eigenlijk een soort geuzenlied waarvan de tekst later is geschreven dan de melodie. De melodie zoals we die tegenwoordig kennen werd in het begin van de zeventiende eeuw geschreven. Deze melodie is niet origineel – het is namelijk een bewerking van een nog ouder lied, namelijk het Franse lied ‘O la folle enterprise du prince de Condé’ (Vertaald: de gekke onderneming van de Prins van Condé) . Dit spotlied werd al in 1568 geschreven en gezongen door de hugenoten die het niet per se eens waren met de strapatsen van de Prins van Condé. Beluister de volgende video maar eens. Als je goed luistert kun je de melodie van het Wilhelmus eruit halen – echter zijn de maatsoort en het tempo anders. Zoals je kunt horen lijkt het wel enigszins op het Wilhelmus maar is het nog niet het lied dat wij allemaal zo goed kennen. De tekst werd iets later geschreven, misschien in hetzelfde jaar maar in ieder geval niet na 1572.

Over de tekst van het Wilhelmus

Het Wilhelmus heeft maar liefst vijftien coupletten en dat is vrij lang voor een volkslied. Het wordt daarom zelden in zijn volledigheid gespeeld. Interessant om te weten is dat de eerste letters van ieder couplet samen de naam Willem van Nassou vormen (een ‘acrostichon’). Dit is de geboortenaam van Willem van Oranje, aan wie het Wilhelmus een ode is. Let wel, als je de letters achter elkaar zet, krijg je: Willem van Nazzov. Voor de V en de U kon je destijds dezelfde letter gebruiken, en ‘Zo’ en ‘Zeer’ werden vroeger geschreven als ‘So’ en ‘Seer’. Ook goed om te vermelden is dat de coupletten tekstueel verbonden zijn met elkaar op een bijzondere manier. Het eerste couplet is verbonden met het vijftiende couplet. Het tweede met het veertiende, het derde met het dertiende enzovoorts. Het achtste couplet staat centraal. Bij openbare uitvoeringen worden meestal het eerste en soms ook het zesde couplet gespeeld. De herkomst van de tekst is niet officieel vastgesteld, maar over het algemeen wordt aangenomen dat ene Filips van Marnix van Sint-Aldegonde de schrijver is. Hij was in de zestiende eeuw een belangrijk schrijver en diplomaat en stond dicht bij Willem van Oranje. Ook was hij ‘Heer van Sint-Aldegonde én Heer van West-Souburg’. Er bestaat ook een mogelijkheid dat hij de tekst heeft gekregen van een anonieme bron en alleen heeft bewerkt. Wat betreft de tijdsperiode waarin de tekst is geschreven is door verschillende belangrijke historische feiten in ieder geval bekend dat dit tussen 1568 en 1572 geweest moet zijn. Sommige feiten uit de periode voor mei 1568 worden namelijk wel vernoemd en andere belangrijke feiten van na april 1572 worden niet vermeld. Toen het ‘beleg van Haarlem’ in december 1572 begon schijnt een Nederlandse soldaat de tekst van het Wilhelmus gezongen te hebben, om de bezetters – de Spanjaarden – te bespotten. Deze soldaat werd al snel voorgoed het zwijgen opgelegd. De melodie waarop hij de tekst zong is niet bekend.

Nog meer over de melodie en tekst

Zoals eerder vermeld is de oorspronkelijke melodie gebaseerd op een Frans spotlied. Deze melodie heeft flink wat veranderingen ondergaan, zoals je hebt kunnen horen in het eerdere voorbeeld. Een van de belangrijke veranderingen was het toevoegen van zogenaamde ‘melismatiek’. Dat is een chique woord voor klankbuigingen die op één lettergreep geplaatst worden. Ofwel, het zingen van meerdere tonen op één lettergreep. In de zeventiende eeuw was het namelijk Adriaen Valerius uit de destijds belangrijke Zeeuwse stad Veere die de melodie voorzag van een aantal van dit soort wijzigingen. Adriaen Valerius voegde namelijk klankbuigingen toe aan de oorspronkelijk Franse melodie mét de tekst van het Wilhelmus: ‘Wilhelmus va-han Na-hassouwe ben ik van Dui-huitsen bloed’. Na deze periode werd de tekst meermaals aangepast en er zijn perioden geweest waar het lied volledig uit de gratie was. Ook zijn er honderden andere teksten gebruikt op de melodie, en andersom (waaronder ‘De Prinsenmars’). Aan het eind van de negentiende eeuw, omstreeks 1870, werden een aantal stukken van Adriaen Valerius opnieuw uitgegeven voor zang en piano – waaronder het Wilhelmus. De publieke belangstelling voor het lied nam toen weer toe. Een aantal jaren later was er een Oostenrijkse componist die diverse composities van Valerius bewerkte. Zijn naam was Eduard Kremser en zijn Sechs Altniederländische Volkslieder ging in 1877 in première. Ondertussen werd in Nederland vaak een andere melodie gebruikt voor de tekst van het Wilhelmus: De tekst werd gezongen op de melodie van ‘De Prinsenmars’. De bewerkingen van Kremser werden echter ook in Nederland bekend en het was met name Koningin Wilhelmina die zijn bewerking van het Wilhelmus erg kon waarderen. Toen Wilhelmina in 1898 de troon besteeg, werd buiten het Paleis ‘De Prinsenmars’ uitvoering gespeeld, maar binnen werd het Wilhelmus gespeeld in de bewerking van Kremser. Bij beide muzikale stukken werd de tekst van het Wilhelmus gebruikt.

Wanneer werd het Wilhelmus het officiële volkslied?

Het Wilhelmus is dus in de Tachtigjarige Oorlog ontstaan en heeft daarna een flinke ontwikkeling meegemaakt, zowel tekstueel als melodisch, maar wanneer werd het het officiële Nederlandse volkslied? Tijdens de oprichting van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 werd er besloten om een volkslied te kiezen. De keuze viel niet op het Wilhelmus, maar op een lied van Hendrik Tollens, namelijk ‘Wien Neêrlands bloed’. Zijn melodie werd echter afgekeurd en er werd een melodie van Johann Wilhelm Wilms gebruikt. Dit lied is lang het onofficiële volkslied geweest van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, maar werd door het volk niet zo gewaardeerd – met name door de tekst. Pas op 10 mei 1932 – tijdens de voorbereidingen van het 25-jarige jubileum van Koningin Wilhelmina – werd het Wilhelmus ingesteld als het officiële volkslied van Nederland. Het is daarmee een van de oudste volksliederen ter wereld. Als we kijken naar de combinatie van tekst plus melodie is het zelfs het oudste ter wereld. Alleen de tekst van het Japanse volkslied is vele malen ouder en komt uit omstreeks het jaar 905. De melodie die zij gebruiken, is echter vele malen jonger, pas uit de negentiende eeuw. Het op één na oudste volkslied is ‘God save the Queen’ uit Engeland, maar dat is officieel nooit uitgeroepen tot volkslied. Bovendien is dat pas in 1686 geschreven. Terug naar het Wilhelmus: de populariteit van het lied werd pas echt groot in de Tweede Wereldoorlog, en dat had met name te maken met de tekst in het zesde couplet waarin onder andere de zin ‘de tirannie verdrijven’ stond. Dit werd geassocieerd met de Duitsers die verdreven moesten worden. Het Wilhelmus werd in feite een verzetslied.

Het Wilhelmus spelen: melodie

Je kunt het Wilhelmus natuurlijk in iedere toonsoort spelen, maar de meest geaccepteerde toonsoort om het in te spelen is G majeur. Daarmee zorg je er ook voor dat het voor iedereen zingbaar is (niet te hoog, niet te laag). Vaak wordt het Wilhelmus gespeeld door een blaasorkest, zoals een brassband, een harmonie of een fanfare. Met name koperblaasinstrumenten hebben een deftige, statige officiële klank die goed past bij het aankondigen van iemand van het Koninklijk Huis. Dit soort instrumenten worden al eeuwenlang gebruikt voor officiële gelegenheden. Maar je kunt het Wilhelmus natuurlijk ook op (bijna) ieder ander melodisch muziekinstrument spelen. Wil je het Wilhelmus op je eigen instrument spelen in je eentje, dan kun je eigenlijk iedere toonsoort kiezen en je zult dan de melodie spelen. Maar zoals gezegd, de ‘officiële’ toonsoort is G majeur. Dat wil zeggen, het klinkt als G majeur op de piano. Speel je bijvoorbeeld trompet, dan speel je het een toon hoger, dus in A majeur. Dit komt omdat een trompet niet in C gestemd staat maar in Bb – een hele toon lager. Speel je een A op een trompet, dan klinkt er een G op de piano. Houd er dus rekening mee als je met meerdere mensen samen het Wilhelmus gaat spelen dat sommige instrumenten zullen moeten transponeren. Met andere woorden – je kunt niet allemaal van hetzelfde blaadje de melodie spelen. Instrumenten zoals piano, gitaar, basgitaar, viool en trombone zullen een C-partij nodig hebben. Instrumenten zoals trompet, bugel, cornet, Bb klarinet, tenor saxofoon, sopraansaxofoon zullen een Bb-partij nodig hebben. Speel je altsaxofoon dan gebruik je een Eb-partij. Klinkend speelt iedereen dan in dezelfde toonsoort, maar op papier zul je dus andere noten zien staan. Mocht je niet zeker weten in welke toonsoort je instrument staat? Vraag het aan je muziekleraar of zoek het even op op internet.

Met een heel orkest

Wil je een heel orkest vormen en het uitvoeren? Dan zullen bepaalde instrumenten de melodie spelen, en andere instrumenten zullen een meer begeleidende rol hebben. Zo zal een trompet of viool al snel de melodie spelen en een trombone, tuba of contrabas een wat meer begeleidende rol op zich nemen. Op onder andere de site van het Concertgebouw Orkest kun je de partijen vinden in verschillende toonsoorten. Ook staan er partituren op deze site (hele orkestpartijen). Er staan zelfs een aantal slagwerkpartijen bij!

“Ik kan geen noten lezen, maar wil wel het Wilhelmus leren spelen”

Het kan natuurlijk zo zijn dat je geen muzieknotatie kunt lezen en toch het Wilhelmus wil leren spelen. Je kunt als gitarist zijnde, dan gebruik maken van een uitgeschreven tablatuur versie. Bijvoorbeeld deze. Heb je liever een voorbeeld dat je na kunt spelen? Zoek dan eens op YouTube naar een video waarin het voorgedaan wordt – er zijn er meerdere! Zoals:

Heb je een ukulele? Ook dan kun je het Wilhelmus spelen! Voorbeeld:

Ook voor blokfluit bestaan er instructievideo’s, bijvoorbeeld:

“Ik wil alleen de akkoorden van het Wilhelmus spelen”

• Let op: de melodie van een lied zal niet gauw veranderen. Iedereen zingt het Wilhelmus precies hetzelfde. Maar de gekozen akkoorden kunnen verschillen per muzikant / orkest / arrangeur. Ben jij de enige die akkoorden speelt, dan is dat natuurlijk geen punt. Doe je dit samen met anderen, dan moet je altijd even controleren of iedereen hetzelfde doet. Hieronder heb ik gekozen voor de meest voor de hand liggende akkoorden.

Je kunt als je bijvoorbeeld piano of gitaar speelt en je de melodie wil zingen er ook voor kiezen om alleen de akkoorden te spelen. Het begin van het Wilhelmus heeft, als we het eenvoudig houden, eigenlijk maar drie akkoorden: G majeur, C majeur en D majeur. Deze akkoorden moet je natuurlijk in de juiste volgorde en op de goede momenten afwisselen. Op het eind, bij de zin ‘De Koning van Hispanje’ komen er twee andere akkoorden bij: E mineur en A mineur. Het A mineur akkoord komt nog een keer terug bij ‘altijd geëerd’. Opgeschreven ziet het er ongeveer zo uit:

Wilhelmus van Nassouwe, ben ik van Duitsen bloed
   G      C       G D       C      D       G
Den vaderland getrouwe, blijf ik tot in den dood
    G    C    G D             C         D   G
Een Prinse van Oranje, ben ik, vrij onverveerd
    G   C  D    G          C          G  D
Den Koning van Hispanje, heb ik altijd geëerd
    Em     Am     D             G Am   D G

Zoals je ziet, zijn het niet zo veel verschillende akkoorden, maar ze worden wel regelmatig afgewisseld. Gelukkig wordt het stuk niet zo snel gespeeld, dus je hebt tijd genoeg om na te denken over het volgende akkoord. Als het met deze akkoorden goed lukt, dan kun je er eventueel wat meer ‘kleur’ aan toe gaan voegen. Er komen dan wat drieklanken bij, maar ook een aantal vierklanken. Dit zou er dan als volgt uitzien:

Wilhelmus van Nassouwe, ben ik van Duitsen bloed
   G  Em  C   D7 G D        C  G   C   D7  G
Den vaderland getrouwe, blijf ik tot in den dood
    G Em C    D7 G  D         C  G   C  D7  G
Een Prinse van Oranje, ben ik, vrij onverveerd
    G   C  D7    G         C        G    D
Den Koning van Hispanje, heb   ik altijd geëerd
    Em     Am  Am7 D     Dadd9 D  G Am7  D7 G

Korte uitleg van de akkoorden

• G-akkoord: G B D
• C-akkoord: C E G
• D-akkoord: D F# A
• Em-akkoord: E G B
• Am-akkoord: A C E

In de tweede versie komen daar deze akkoorden bij:

• D7: D F# A C
• Am7: A C E G
• Dadd9: D F# A E

Nu weet je welke noten er in elk akkoord vallen. Je kunt alles in de grondligging spelen, maar het is mooier om te zoeken naar steeds de noten die het dichtste bij liggen. De noten hoeven namelijk niet in bovenstaande volgorde van laag naar hoog te liggen. Als ze maar allemaal in het akkoord zitten is het goed. Je kunt dus verschillende zogenaamde ‘omkeringen’ spelen. Een voorbeeldje voor de piano of keyboard:

• G speel je als: G B D
• C speel je: G C E
• G speel je weer als G B D
• D speel je als F# A D

Zo hoeft je hand nauwelijks te bewegen en lopen de noten van ieder akkoord mooi en geleidelijk in elkaar over. Dit kun je voor alle akkoorden doen. Kijk welke noten er in het akkoord zitten, en zoek de dichtstbijzijnde mogelijkheden op.

Meer leren over akkoorden?

» Gitaarakkoorden leren spelen voor beginners
» Piano-akkoorden spelen? Dit is de basis!
» Ukelele leren spelen in 3 stappen
» Akkoorden: theorie en akkoordsymbolen

De volledige tekst

Nu je weet hoe de melodie gaat en wat de akkoorden zijn, is het wel handig als je ook de tekst kent. Die bestaat zoals eerder vermeld uit maar liefst vijftien coupletten! Dat is flink wat tekst, en zoals ook al eerder vermeld, worden meestal alleen het eerste en eventueel het zesde couplet gespeeld. Desalniettemin staat hieronder de volledige tekst van het Wilhelmus. De melodie is voor ieder couplet hetzelfde.

1. Wilhelmus van Nassouwe
ben ik, van Duitsen bloed,
den vaderland getrouwe
blijf ik tot in den dood.
Een Prinse van Oranje
ben ik, vrij, onverveerd,
den Koning van Hispanje
heb ik altijd geëerd.

2. In Godes vrees te leven
heb ik altijd betracht,
daarom ben ik verdreven,
om land, om luid gebracht.
Maar God zal mij regeren
als een goed instrument,
dat ik zal wederkeren
in mijnen regiment.

3. Lijdt u, mijn onderzaten
die oprecht zijt van aard,
God zal u niet verlaten,
al zijt gij nu bezwaard.
Die vroom begeert te leven,
bidt God nacht ende dag,
dat Hij mij kracht zal geven,
dat ik u helpen mag.

4. Lijf ende goed tezamen
heb ik u niet verschoond,
mijn broeders, hoog van namen
hebben ’t u ook vertoond
Graaf Adolf is gebleven
in Friesland in den slag,
zijn ziel in ’t eeuwig leven
verwacht den jongsten dag.

5. Edel en hooggeboren,
van keizerlijken stam,
een vorst des rijks verkoren,
als een vroom christenman,
voor Godes woord geprezen,
heb ik, vrij onversaagd,
als een held zonder vrezen
mijn edel bloed gewaagd.

6. Mijn schild ende betrouwen
zijt Gij, o God mijn Heer,
op U zo wil ik bouwen,
Verlaat mij nimmermeer.
Dat ik doch vroom mag blijven,
uw dienaar t’aller stond,
de tirannie verdrijven
die mij mijn hart doorwondt.

7. Van al die mij bezwaren
en mijn vervolgers zijn,
mijn God, wil doch bewaren
den trouwen dienaar Dijn,
dat zij mij niet verrassen
in haren bozen moed,
hun handen niet en wassen
in mijn onschuldig bloed.

8. Als David moeste vluchten
voor Sauel den tiran,
zo heb ik moeten zuchten
als menig edelman.
Maar God heeft hem verheven,
verlost uit alder nood,
een koninkrijk gegeven
in Israël zeer groot.

9. Na ’t zuur zal ik ontvangen
van God, mijn Heer, het zoet,
daar na zo doet verlangen
mijn vorstelijk gemoed:
welk is, dat ik mag sterven
met ere in het veld,
een eeuwig rijk verwerven
als een getrouwen held.

10. Niet doet mij meer erbarmen
in mijnen wederspoed
dan dat men ziet verarmen
des Konings landen goed.
Dat u de Spanjaards krenken,
o edel Neerland zoet,
als ik daaraan gedenke,
mijn edel hart dat bloedt.

11. Als een prins opgezeten
met mijner heireskracht,
van den tiran vermeten
heb ik den slag verwacht,
die, bij Maastricht begraven,
bevreesde mijn geweld;
mijn ruiters zag men draven
zeer moedig in dat veld.

12. Zo het den wil des Heren
op dien tijd had geweest,
had ik geern willen keren
van u dit zwaar tempeest.
Maar de Heer van hierboven,
die alle ding regeert,
die men altijd moet loven,
en heeft het niet begeerd.

13. Zeer christlijk was gedreven
mijn prinselijk gemoed,
standvastig is gebleven
mijn hart in tegenspoed.
Den Heer heb ik gebeden
uit mijnes harten grond,
dat Hij mijn zaak wil redden,
mijn onschuld maken kond.

14. Oorlof mijn arme schapen
die zijt in groten nood,
uw herder zal niet slapen,
al zijt gij nu verstrooid.
Tot God wilt u begeven,
zijn heilzaam woord neemt aan,
als vrome christen leven,
’t zal hier haast zijn gedaan.

15. Voor God wil ik belijden
en Zijner groten macht,
dat ik tot genen tijden
den Koning heb veracht,
dan dat ik God den Heere,
der hoogsten Majesteit,
heb moeten obediëren
in den gerechtigheid.

Zie ook

» Gitaren
» Ukeleles
» Keyboards
» Kazoos
» Alle Muziekinstrumenten & Accessoires

» Wat is de beste westerngitaar voor mij?
» Wat is de beste elektrische gitaar voor mij?
» Wat is het beste keyboard voor mij?
» Wat is de beste klassieke gitaar voor mij?
» Wat is de beste ukelele voor mij?

» Taptoe-signaal Infanterie
» Gitaarakkoorden leren spelen voor beginners
» Piano-akkoorden spelen? Dit is de basis!
» Ukelele leren spelen in 3 stappen
» Akkoorden: theorie en akkoordsymbolen
» Waarom mag je Stairway to Heaven niet spelen in een muziekwinkel?
» Top 10 meest meegespeelde songs
» DJ-Wereld: ‘It’s a men’s world!’ Of toch niet meer?!
» Zes zelfgebouwde muziekinstrumenten
» Wat doet een DJ (nou eigenlijk)?
» 10 straatmuzikanten die je gehoord moet hebben
» Goede voornemens voor muzikanten – Vijf tips

Ukelele voor gitaristen: de 4 belangrijkste ukelele-akkoorden Taptoe-signaal Infanterie Bijzondere akkoorden: weinig gebruikt, wel handig! 9, 11 en 13-akkoorden – Zo zitten ze in elkaar Stille Nacht: het ultieme kerstnummer – Leer de gitaarakkoorden! Gitaarakkoorden: CAGED Majeur