Wind controller: een synthesizer voor blazers

De wind controller of wind synth is een synthesizer voor blazers die willen plukken, hameren en strijken. Saxofonist Louis Gerrits is ervaringsdeskundige. Er is altijd werk voor de wind controller, zegt hij. Trouwens, de wérkelijke controller is niet het instrument, maar de blazer zelf.

Wind controller: een synthesizer voor blazers
Saxofonist Louis Gerrits

De toekomst kan beginnen
Nyle Steiner
Lyricon
Megaomvang
Robert Long
‘Louis, horns!’
‘Hij kan nog wel even mee’
‘Ik functioneer goed als sideman’
Zie ook

De toekomst kan beginnen

Eén enkele klankstoot is goed voor een sterrenregen van cinematografische expressie. Hier klinkt de donkere misthoorn van een oceanliner overvol Europese migranten die tussen flarden nevel een glimp opvangen van de Statue of Liberty. Ellis Island. De reis is volbracht. De toekomst kan beginnen. Ja, zó beeldend is de klanktaal van de wind controller of wind synth. Het instrument is uitermate geschikt voor het verbeelden van fantasieën. Want we zitten niet op de oceaan en koersen al helemaal niet richting The Big Apple. De geografische setting is veel landelijker. In Studio IJsseldijk in Epse, slechts een paar octaven verwijderd van Deventer, blaast saxofonist Louis Gerrits (47) een eerste noot op zijn Akai EWI4000. Alles is in gereedheid gebracht voor de anatomische les van zijn blaassynthesizer. Het instrument is een langwerpige grijze kunststof kubus met tiptoetsen. Het is speelgoed voor blazers en dat begrip is letterlijk een aanbeveling voor wie zijn geluk op dit instrument wil beproeven. Wie de saxofoon ervaart als een verlengstuk van het eigen lichaam met alle gemakken en ongemakken vandien, krijgt hier te maken met een luchtverwerkingsmachine die, gevoed door vier penlightbaterijen, via een interface is gekoppeld aan een krachtig dialyseapparaat: de nieuwste MacBook van Apple.

Nyle Steiner

Gerrits geeft kort college over de oorsprong van dit type wind synth. Eerst was er de Electronic Valve Instrument (EVI), op de video hieronder in actie te zien. Dat instrument werd eind jaren zeventig van de vorige eeuw ontwikkeld door de Amerikaanse trompettist Nyle Steiner. De EVI is een elektronisch blaasinstrument met trompetgrepen gebaseerd op de drie ventielen van een trompet. Die ventielen zijn gereduceerd tot tiptoetsen. Om toch alle twaalf noten van een chromatische toonladder te kunnen maken, voorzag Steiner het instrument van een draaibare cilinder aan de voorkant. Daarnaast bouwde hij een losse geluidsmodule, een soort Minimoog, met daarin anologe synthesizergeluiden. Samples waren er nog niet. Steiner demonstreerde zijn instrument op de televisie met Bachs Toccata en Fuga. Nooit eerder werden in zo’n compacte setting zoveel registers van een groot kerkorgel opengetrokken. Het instrument debuteerde in de soundtrack van Coppola’s vietnamfilm Apocalypse Now. Toen saxofonist Michael Brecker (Brecker Brothers, Steps Ahead) lucht kreeg van de EVI, deelde hij zijn enthousiasme met Steiner en zei dat hij er graag een wilde met saxofoonvingerzetting. Steiner bouwde vervolgens de Electronic Wind Instrument (EWI). In de handen van virtuoos Brecker werd het instrument snel populair. In 1987 kocht Akai de rechten en bracht de EWI-1000 op de markt.

Lyricon

De EWI had in tegenstelling tot de EVI al een voorloper in de lyricon. Gepatenteerd in 1971 was dit het eerste elektronische blaasinstrument ter wereld, voorzien van een riet en bewegende kleppen. Bij een saxofoon of klarinet trilt het riet en zet het de lucht in beweging. Bij een lyricon werkt het riet met een sensor. Gerrits: „Door het riet te knijpen, kun je vibrato maken. Het mondstuk van de EWI heeft weliswaar geen riet, maar wel een sensor met hetzelfde effect. „Als je met je kaak beweegt, krijg je vibrato. Dat is een voordeel ten opzichte van een keyboardspeler. Een tweede sensor maakt het mogelijk het geluid te manipuleren door harder of zachter te blazen.’’ Als tegenhanger van de EWI van Akai bracht fabrikant Yamaha de WX5, vervolgens de WX11 en tot slot de WX7 op de markt. De Yamaha wind synths, met bewegende kleppen en een riet, hebben nog het meest weg van de lyricon. Gerrits: „De instrumenten van zowel Akai als Yamaha zijn breath controllers. Het principe is hetzelfde. Je manipuleert je sound met lucht en met je kaken. Wij blazers hebben onze eigen controller er gratis bij.’’ Keyboardspelers kunnen dezelfde effecten benaderen door middel van de pitch bend wheel, de aftertouch of het gebruik van een externe breath controller, zoals de BC1 op de DX 7-synthesizer van Yamaha. Maar maximale controle is alleen mogelijk met een wind synth, meent Gerrits. Als voorbeeld speelt hij het thema van de film Midnight Cowboy waarvoor hij op de Mac een mondharmonicasound selecteert. Door een combinatie van harder en zachter blazen, maar ook door het gebruik van de EWI pitch bend is het geluid expressiever dan wanneer hetzelfde stuk op een keyboard wordt uitgevoerd. Gerrits varieert de pitch door het heen en weer schuiven van de rechterduim over de twee pitch bend plates aan de onderkant van het instrument.

Megaomvang

In plaats van één octaafklep, zoals op de saxofoon, heeft de EWI acht octaafrollers aan de onderkant van het instrument. Een wind synth heeft dezelfde hoog/laagomvang als een piano, of zelfs meer. „Een megaomvang’’, zegt Gerrits. „Plaats je je linkerduim tussen twee rollers in, dan activeert de bovenste roller. Je glijdt van de ene plek naar de andere. In het begin is het écht zoeken.’’ En daarmee is hij bij het speelgemak van de EWI gekomen. Fysiek is het bespelen van dit lichtgewichtinstrument geen zware opgave. Waar het op aankomt, is precisie. Dat is bij traditionele blaasinstrumenten ook zo, maar door het ontbreken van bewegende delen luistert het bespelen van een EWI extra nauw. Gerrits: „Je kunt de toetsen niet indrukken. Je raakt ze aan, of je raakt ze niet aan. Raak je ze aan en je blaast, dan is er geluid. Het is een kwestie van heel correct en netjes spelen en dat is wennen.’’ Bovendien moet de thumb plate constant op de rechterduim rusten. Loslaten betekent dat het instrument niet geaard is en dat kan de toon verstoren. Verder voelt de EWI vergeleken met een tenorsaxofoon van koper, behoorlijk plastic aan, zo is Gerrits’ ervaring.

Robert Long

Die ervaring bestrijkt inmiddels 25 jaar. „Ik ging EWI spelen omdat Michael Brecker het ook deed. In 1991, net van het conservatorium af, gebruikte ik ‘m in een hobbyband en we speelden stukken van zijn band Steps Ahead in café de Kater in Enschede. „In 1994 werd ik gevraagd in de band van Robert Long. Ik kreeg die klus puur omdat ik EWI speelde. Ik was de jongste in het bandje. Het was mijn eerste theaterervaring en ik speelde nu EWI voor het echie. Ik haalde er synthesizers uit, liet belletjes rinkelen en trok zo nu en dan een blik strijkers open. Ik sleepte ook nog een 19-inch-rack op wieltjes mee. Daar zaten alle geluiden in. Ik heb vier jaar bij Long gespeeld.’’ De EWI kwam Gerrits ook van pas in de theatershows Dobbe dobbe dobbe en Telkens Weer Het Dorp. „En ik speel nu zes jaar onder meer viool op de EWI tijdens het kerstcircus in Roermond.’’

‘Louis, horns!’

Als we Gerrits spreken, zit hij midden in een korte tournee met René Froger en zijn band. Hij speelt er saxofoon en EWI. „Roepen die jongens van de band: Louis, horns alsjeblieft! Nou, dan trek ik een blazerssectie uit mijn EWI.’’ De wind synth verruimt, volgens Gerrits, de mogelijkheden van een saxofonist aanzienlijk. „Hij maakt me multi-inzetbaar in het theater en vergroot mijn kans op werk. Ik speel van huis uit al saxofoon, dwarsfluit en klarinet, maar ik ga ook niet nog eens hobo, hoorn of fagot studeren. Daar heb ik mijn EWI voor.’’ Gerrits laat een fagot zo natuurgetrouw mogelijk klinken. „Het spel zal niet zo mooi zijn als dat van een échte fagottist, maar met de moderne software kom je een heel eind.’’ De wind synth-speler is momenteel op zoek naar nieuwe software. Hij heeft dus al geïnvesteerd in een nieuwe MacBook, omdat zijn oude Mac uit 2007 die nieuwe software niet trekt. Gerrits werkt nu op het podium met de softwareschil van Logic Pro X (Mainstage) waarin de hele setlijst staat voorgeprogrammeerd. Het zoeken van de beste sounds noemt hij ‘work in progress’. „Ik luister veel naar samples van hobo, fagot, dwarsfluit en piccolo en ga niet over een nacht ijs. Ik vind het zonde om vier- of vijfhonderd euro uit te geven aan materiaal waar ik later misschien ontevreden over ben. Ik wil dat het honderd procent klopt.’’ Kloppend maken betekent dat software en speler samenvallen. „Hoe het uiteindelijk klinkt, heeft te maken met hoe je een toon aanzet, hoe je hem afsluit en wat je er onderweg mee doet. Ik ben er trouwens van overtuigd dat je ook als wind synth-speler een heel herkenbaar eigen geluid kan ontwikkelen.’’

‘Hij kan nog wel even mee’

Akai bracht in 1987 de EWI1000 uit. Daarna zijn nog diverse andere modellen gevolgd. In 2014 kwam de draadloze Akai EWI5000 uit. Gerrits begon ooit met een EWI1000 en speelt nu al weer tien jaar op een EWI4000. „Hij kan nog wel even mee’’, zegt hij. Een klein ongemak is dat dit model niet rechtstreeks op een Mac is aan te sluiten. Hij is niet usb-fähig. Er zit een losse geluidskaart als interface tussen. Het instrument is overigens ook zonder externe software direct gebruiksklaar. In de EWI4000 zitten honderd geluiden voorgeprogrammeerd. „Geluiden uit de ouderwetse synthesizerhoek’’, zegt Gerrits. De nieuwe EWI5000 daarentegen heeft een ingebouwde soundmodule van 3GB en bevat de sample-library van SONIiVOX. Het instrument heeft een draadloze receiver en een usb-aansluiting. Met opgeladen accu is hij goed voor twaalf speeluren.

‘Ik functioneer goed als sideman’

Louis Gerrits heeft getoerd met René Froger en valt regelmatig in bij het Metropole Orkest en bij professionele coverbands. Hij speelt solo’s in voor televisie- en audioproducties en doet daarnaast audio- en concertregistraties. „Ik heb geen eigen band en ook nooit die ambitie gehad. Ik vind dat ik individueel niet genoeg te melden heb om een plaat te maken. Ik functioneer goed in een band als sideman, als solist, of in een blazerssectie. Ik heb veel tv-werk gedaan. Tijdens de talentenshows Op zoek naar Mary Poppins en Op zoek naar Zorro zat ik in de orkestbak. Als het klassiekig moet zijn, kunnen ze mij ook bellen. Ik heb aan het Hilversums Conservatorium klassiek saxofoon gestudeerd. Ik speel bovendien een redelijke jazzsolo, maar voor ingewikkelde patronen á la Charlie Parker of Cannonball Adderley stuur ik een vriendje.’’

Zie ook

» Wind controllers
» Alle Blaasinstrumenten
» Synthesizers
» MIDI-controllers & MIDI-keyboards
» Instrument-plugins
» DAW-software

» Rockmuziek en de dwarsfluit – Een verrassend goede combinatie
» Blazerssectie aan je band toevoegen? 8 tips voor perfecte samenwerking
» Trombone: speeltechniek, soorten en meer!
» Mondharmonica: techniek, geschiedenis en soorten
» Synthesizer: geschiedenis, soorten & tips
» Trompet: soorten, geschiedenis en speeltechniek
» HaFaBra: 3 verschillende orkesten
» Maak kennis met de klarinet
» De Minimoog: wat is de magie?
» De theremin: wat kun je ermee?
» Saxofoon: geschiedenis, soorten en speeltechnieken
» Maak kennis met de kazoo!
» Koperen blaasinstrumenten van hoog naar laag
» Onderhoud van koperen blaasinstrumenten