Zingen in een vocal group – Waarom dit een uitdaging is

In Nederland wordt het afgelopen decennium meer gezongen dan ooit. De talentenjachten op tv zullen daar zeker aan hebben bijgedragen. Veel mensen kiezen voor zingen in een koor of voor solozang. Maar sommige pop-/jazz-liefhebbers gaan bij een a cappella zingende vocal group. Wat komt daar bij kijken?

• Dubbel p
• Rijk instrument
• Meerstemmige zang
• Minstens vier stemmen
• Afwisseling
• Op toon blijven
• Arbeidsintensief
• Stem vasthouden
• De eregalerij
• Een vocal group uitversterken
• Zie ook

Dubbel p

Even voor de duidelijkheid: a cappella met ‘dubbel p’ is geen typefout. In de klassieke muziek staat a capella zingen (met één p) voor zingen zonder instrumentale begeleiding. Voor de lichte muziek geldt dezelfde definitie, maar om het verschil met klassieke muziek aan te geven, wordt hier ‘a cappella’ met dubbel p geschreven. Deze terminologie is inmiddels internationaal gangbaar. We praten met Merel Martens over zingen in een vocal group, en dan met name het a cappella zingen. In Nederland hoort Merel bij de kopstukken op dit gebied. Ze studeerde aan de conservatoria in Rotterdam en Haarlem en is koordirigent, arrangeur en workshopleider. Ook volgde ze een masteropleiding Rhythmical Choir Conducting in Denemarken. “Wat wij in Nederland lichte muziek noemen, wordt in Denemarken ritmische muziek genoemd. Om daarmee het verschil met klassieke muziek aan te geven. Onder ritmische muziek vallen in ieder geval popmuziek, jazz en wereldmuziek. Overigens is Denemarken het walhalla voor de koorzang, want die staat daar op een zeer hoog niveau. Dat komt mede doordat daar in het onderwijs veel meer aandacht wordt besteed aan muziek- en zangonderwijs dan in Nederland.”

Rijk instrument

Als muzikant richt Merel zich bijna volledig op het a cappella zingen. Wat spreekt haar daar zo in aan? “Zingen is de meest pure en kwetsbare manier van muziek maken. Dat wordt nog sterker als je dat doet zonder instrumentale begeleiding en wordt rijker door de meerstemmigheid van een vocal group, terwijl de kwetsbaarheid blijft. Met zang zet je iets neer dat muziek ‘an sich’ is.” Merel vervolgt: “De stem is een rijk instrument, met veel mogelijkheden. Een stem klinkt iedere dag, ieder moment weer anders. Dat kan ook frustrerend zijn, op dagen dat het minder goed wil. Tegelijk biedt de veelzijdigheid van een stem een enorme uitdaging. Een vocal group biedt oneindig veel mogelijkheden om een nummer uit te voeren. Niet alleen harmonisch, melodisch en qua klank, maar ook ritmisch. Met de stemmen in een vocal group kun je ontzettend veel kanten op. Ikzelf vind het de mooiste manier van muziek maken.”

Meerstemmige zang

Al eerder hebben we aandacht besteed aan meerstemmige zang. Ditmaal zoomen we in op de vocal group en dan vooral de vocal group die a cappella zingt. Een vocal group is een klein, meerstemmig zingend koor, van vier tot zo’n twintig leden dat zich richt op pop- of jazz-muziek. Is dat hetzelfde als close harmony, ook een veel gebezigde term? “Nee, dat is niet hetzelfde”, legt Merel uit. “Close harmony is eigenlijk een arrangeerstijl voor meerstemmig zingen, waarbij de tonen heel dicht op elkaar worden gelegd. Ik gebruik de term close harmony eigenlijk nooit. Een bijzondere vorm van close harmony is het zogeheten barbershop zingen: vierstemmige zang met heel specifieke arrangeer-regels en waarbij de lead wordt gezongen door de tweede tenor.”

Minstens vier stemmen

Om a cappella te zingen met een vocal group heb je minstens vier stemmen nodig. Er zijn dan ook veel vocal groups met vier, vijf of zes leden. Daarbij neemt iedere vocalist een stem voor zijn of haar rekening. “Er zijn ook groepen met tien of zelfs twintig leden. Daarin heb je meerdere vocalisten per stem. Maar het repertoire is vaak hetzelfde als dat van de kleinere groepen”, merkt Merel op. Een vocal group kan uit louter mannen bestaan, louter vrouwen of gemengd zijn. De mannenstemmen (van laag naar hoog) zijn bas, bariton en tenor. Daarna komen de vrouwenstemmen met alt, mezzosopraan en sopraan. In een gemengde vocal group met drie mannen en drie vrouwen kunnen al deze stemmen zijn vertegenwoordigd. Maar er zijn veel vocal groups die anders zijn samengesteld. Een vierkoppige gemengde vocal group heeft dan bijvoorbeeld bas, tenor, alt en sopraan. In sommige gevallen kan een hoge tenor (een zogeheten countertenor) de rol van de alt overnemen. Zo zijn er allerlei combinaties denkbaar. In veel groepen wordt één stem ingezet voor vocal percussion, een soort begeleidende beatbox. “Wat je in ieder geval nodig hebt, is een bas”, zegt Merel. “De bas bouwt alles op en is het ijkpunt voor de andere vocalisten. De hoogste stem, de sopraan, bepaalt het timbre (klankkleur) van de groep.”

Afwisseling

Over het algemeen vervult de bas dezelfde rol als de basgitaar in een band. “Dan zingt hij bijvoorbeeld ‘dm’, ’tm’ of andere percussieve geluiden. Meestal zingt de bas niet de tekst mee, maar fungeert hij echt als grondtoon. Een enkele keer zingt de bas wel melodisch en met de tekst mee.” Afwisseling binnen het arrangement is een van de charmes van het a cappella zingen, vindt Merel. “Je kunt homofoon zingen: dan zingt iedereen de tekst, maar ieder in een eigen toon. Een andere manier is dat de lead in een stemgroep of solo wordt gezongen en de rest een begeleidende partij zingt. En alles wat daar tussenin zit, de mogelijkheden zijn oneindig. Je kunt alle kanten op.” Je hebt bassen en lage bassen. “Die laatste zijn een zeldzaam soort. Ik hanteer zelf als criterium: kan iemand een lage C zingen, dan is hij een lage bas.” Die laagte kan ook ‘kunstmatig’ worden opgezocht door een effectapparaat in te zetten: de octaver, ook wel gebruikt door gitaristen en bassisten. “De octaver wordt meestal gebruikt voor de laagste stem. Die wordt dan door het apparaat gedubbeld met een toon die een octaaf lager ligt. Dat geeft extra diepte aan de zang en wordt daarom nog wel eens gebruikt door kleine groepen. Ik ben er zelf niet zo’n voorstander van om het continu te gebruiken, want het geeft iets kunstmatigs aan de zang. Maar voor bepaalde nummers kan het een bijzonder effect geven, juist door die extra diepte. Zo gebruik ik het zelf voor een nummer van Armin van Buuren.”

https://youtu.be/C_UqaB58a6k?t=14

Op toon blijven

Wat is het moeilijkste aan a cappella zingen? “Dat is het op toon blijven”, antwoordt Merel. “Als je zingt, zakt van nature je stem geleidelijk. Dat overkomt zelfs de beste vocal groups wel eens. Als een van de vocalisten iets zakt in toon, gaan de anderen automatisch mee. Dat gaat van nature, want je intoneert op elkaar, zoals dat heet. Maar je móet ook wel meegaan, anders klinken de stemmen vals ten opzichte van elkaar. Het vergt veel training om langere tijd zuiver te blijven zingen.” Een groep die a cappella zingt, mist de instrumentale ondersteuning en daarmee houvast voor de toon. Het zelfstandig op toon blijven is te trainen, aldus Merel. “Belangrijk is dat iedere vocalist zijn of haar ‘plek’ weet binnen het akkoord. Anders gezegd: bewust zijn van de te zingen toon ten opzichte van de grondtoon die door de bas wordt gezongen. Daar kun je gericht op trainen. Voorwaarde is dat je heel actief naar elkaar luistert.” Een oefening die Merel wel eens doet, is de volgende: een vocalist zingt de klinker ‘aaa’ op een bepaalde toonhoogte. De andere vocalisten moeten die ‘aaa’ dan op exact dezelfde manier zingen, qua klank.

Arbeidsintensief

Een uitdaging van a cappella zingen in een vocal group is het zelf maken van de groove. Dat wordt immers niet door instrumenten gedaan. En dan is er nog het blenden: het mooi laten samenvloeien van de stemmen. Dat zit hem onder meer in de uitspraak van de klinkers en in het gelijktijdig afsluiten van gezongen noten. “Als ik een nummer instudeer, repeteer ik vaak al die onderdelen apart. Dus intonatie (de juiste tonen zingen), de groove en het blenden. Is dat allemaal in orde, dan kom ik bij het volgende onderdeel: de intentie, oftewel interpretatie. Dus: waar gaat het over en hoe wil je dat in je zang uitdrukken? Hoe vertaal je dat naar dynamiek, het opbouwen van spanning enzovoorts.” Dat maakt het instuderen van een a cappella nummer dus zeer arbeidsintensief? “Jazeker. Daar gaan heel wat uren in zitten. Doorgaans meer dan voor het instuderen van een nummer met een band. Dat komt doordat je met stemmen ontzettend veel kanten op kunt en dus veel mogelijkheden hebt.”

Stem vasthouden

Stel, je kunt behoorlijk zingen, je hebt geen ervaring met vocal groups en je wilt deze wereld gaan betreden. Wat moet je kunnen? “Belangrijk is dat je je stem kunt vasthouden terwijl iemand naast je iets anders doet met zijn of haar stem. Maar dat vasthouden moet je niet bewerkstelligen door je eigen stem door te drukken, waardoor je het geheel uit balans brengt. Om dat te kunnen, is een behoorlijke portie muzikaliteit vereist. Maar ook ambitie. En je moet bereid zijn hard te werken en veel tijd te besteden aan het instuderen van één nummer.” Vocal groups zingen veel covers van bekende en minder bekende popnummers. “Ik ben er een sterk voorstander van om daar een eigen versie van te maken, dus om af te wijken van het oorspronkelijke arrangement”, zegt Merel. “Durf te kiezen voor andere harmonieën en melodielijnen. Of een andere ritmische feel. Kleed een solo eens anders in. De uitdaging is om iets verrassends te maken, terwijl het nummer nog wel herkenbaar is voor het publiek. Persoonlijk vind ik dat veel vocal groups in Nederland te dicht bij het origineel blijven. Een eigen invulling is veel interessanter en verrassender. En juist een a cappella vocal group leent zich daar heel goed voor. Ikzelf ben veel bezig met improvisatie, want dat is een goede manier om allerlei mogelijkheden te ontdekken en te verkennen.”

Zie ook

» Microfoons en accessoires
» Zangboeken
» Vocal effects
» Speakers

» Meerstemmig zingen: theorie & tips voor de praktijk
» Efficiënter bewegen als muzikant – Leer het met deze methodes
» Ademhaling voor muzikanten
» Hoe zorg ik dat mijn bladmuziek niet wegwaait?
» Stemproblemen bij zangers – Hoe deze ontstaan
» Backing vocals: op de achtergrond, maar onmisbaar
» Zingen en spelen tegelijk – Ook jij kan het leren!
» Zangtechniek – Leer alles over zingen
» Zingen met effecten: growlen, grunten, distortion, krijsen, kraken, ruisen…
» Zingen met en zonder compressie
» Ademsteun en ademcyclus bij het zingen
» Hoe je een koor moet opnemen
» Zang-opnames mixen in 5 stappen

5 simpele manieren om je zangstem gezond te houden Zoek je oerkreet (en houd je stem heel) Zingen met en zonder compressie Zingen met emotie: hoe doe je dat? Zang opnemen in de studio – Dit komt erbij kijken Zingen met effecten: growlen, grunten, distortion, krijsen, kraken, ruisen…