Noten leren lezen: mineur-toonladder en toonsoort

Dit is het vervolg op het blog Noten leren lezen: C majeur toonladder. Je maakt nu kennis met de C mineur toonladder (ook wel: C kleine terts of C klein). Daarnaast leer je de toonladders in verschillende toonsoorten spelen (D, E, F, G en A). Handige theorie voor elk instrument, van piano en gitaar tot blaas– en strijkinstrumenten.

Inhoud

• C mineur in praktijk
• Herhaling vorige blog
• De stappen van mineur
• Verschil tussen majeur en mineur
• Andere toonsoorten
• Wanneer # en wanneer b?
• Oefenen en vervolg-blog

C mineur in praktijk

Laten we met de deur in huis vallen: hoe ziet de mineur-toonladder er uit in notenschrift? Dat zie je op de afbeelding hierboven. En hoe speel je deze toonladder op gitaar of piano/keyboard? (Zorg er natuurlijk wel voor dat je gitaar goed gestemd is. Met behulp van een stemapparaat krijg je dit eenvoudig voor elkaar. Vaak kun je daar ook op aflezen welke toon je speelt.)

Maar waarom moet je nou precies déze tonen spelen? Vind je dat interessant om te weten, lees dan verder.

Herhaling vorige blog

Eerst een kleine samenvatting van ons C majeur-blog. Erg belangrijk!

• Er zijn in totaal twaalf tonen mogelijk in de Westerse muziek:
  
  Sommige hebben een dubbele naam, daar straks meer over. Tussen elk van de tonen zit dezelfde afstand; deze afstand noemen we een halve toon. De afstand tussen twee tonen is dus een hele toon, tussen drie tonen anderhalve toon etcetera.
• Een toonladder bestaat uit een aantal van deze tonen. Vaak een stuk of zeven.
• De majeur-toonladder neemt de volgende stappen:
  heel – heel – half – heel – heel – heel – half
• Begin je bijvoorbeeld op toonhoogte C, dan krijg je:
  C    D    E    F    G    A    B    C
  (‌heel heel half heel heel heel half)
  Begin je de majeur-toonladder op G, dan krijg je:
  G    A    B    C    D    E    F#   G
  (heel heel half heel heel heel half)
• De tonen van een toonladder zijn het basismateriaal voor een muziekstuk of liedje. Veel eenvoudige volksliedjes, zoals Altijd is Kortjakje ziek, maken uitsluitend gebruik van de zeven tonen van de majeur-toonladder. Maar de meeste componisten of liedjesschrijvers zullen regelmatig afwijken van een toonladder. Ze gebruiken hem alleen als basis.

De stappen van mineur

Nu de stappen van de mineur-toonladder:

heel – half – heel – heel – half – heel – heel

Begin je op C, dan krijg je:
C    D   Eb    F    G    Ab   Bb   C
(‌heel half heel heel half heel heel)

Begin je bijvoorbeeld op G, dan krijg je:
G    A   Bb    C    D   Eb    F    G
(‌heel half heel heel half heel heel)

Verschil tussen majeur en mineur

Waarom heet mineur mineur? In majeur zitten er twee hele tonen tussen de eerste en derde toon. In mineur is dat anderhalve toon. Vanwege deze kleinere afstand noemen we de toonladder mineur. Er bestaan overigens meerdere mineur-toonladders, maar de ‘natuurlijke’ (hierboven) is de bekendste. De overeenkomst tussen de mineur-varianten is dus dat er tussen de eerste en derde toon een afstand zit van anderhalve toon.

Door het gebruik van een bepaalde toonladder, krijgt een muziekstuk of liedje een bepaalde klank, karakter, kleur of sfeer. Zo zal mineur vaak droeviger en somberder klinken dan majeur. Majeur is opgewekter. Maar let op! Er zijn vele manieren om muziek vrolijk of droevig te laten klinken. Majeur/mineur is daar slechts één van. Het kan daarom zijn dat een muziekstuk in mineur tóch vrolijk klinkt of muziek in majeur toch droevig.

Andere toonsoorten

Het rijtje tonen van een toonladder kun je op verschillende toonhoogtes spelen. Hierboven heb je al kunnen zien welke tonen je krijgt als je begint op C en op G. Omdat er twaalf verschillende tonen zijn in de Westerse muziek, zijn er twaalf toonhoogtes waarop je kunt beginnen. De toon waarop je begint, heet de grondtoon. Hieronder vind je twee tabellen. In de eerste staat de majeur-toonladder, beginnend op de veel gebruikte grondtonen C, D, E, F, G en A. Hetzelfde hebben we gedaan voor de mineur-toonladder. Tot slot tref je alle benodigde tonen zoals ze er uitzien in notenschrift én is te zien waar je ze vindt op de gitaar en de piano of het keyboard.

• Een # is een kruis en wordt uitgesproken (en vaak ook geschreven) als ‘is’ wanneer hij achter een noot staat, bijvoorbeeld C# = Cis. Een b is een mol en wordt uitgesproken als ‘(e)s’ na een noot, bijvoorbeeld Db = Des en Ab = As.
• Tip: speel ze zó vaak dat je er niet meer over na hoeft te denken. Praktijk is belangrijker dan theorie!
• Let op: We behandelen hier niet de vingerzetting (welke vinger welke toon speelt). In gitaarboeken, keyboardboeken en pianoboeken wordt dit echter altijd aangegeven.

Opmerking: speel je op het keyboard of de piano alle witte en zwarte toetsen achter elkaar, dan passeren alle twaalf tonen de revue.

Opmerking: op de gitaar is elk vakje een halve toon. Speel je één voor één alle vakjes achter elkaar op één snaar, dan komen alle twaalf tonen voorbij.

Wanneer # en wanneer b?

Op instrumenten als piano en gitaar klinken de Es en Dis hetzelfde. Dat geldt ook voor de Fis en de Ges, de Gis en de As enzovoort. Maar wanneer wordt welke van de twee gebruikt?

De vuistregel is: elke stamtoon (elke unieke letter) kan in een toonladder maar één keer worden gebruikt. C mineur kun je dus niet schrijven als C – D – Dis – F – … want dan gebruik je de D twee keer. Begin altijd met de nootnamen en ga vervolgens verlagen of verhogen waar nodig.

• Met een kruis verhoog je de noot. De nootnaam krijgt dan de toevoeging -is. In notenschrift is dit een #.
• Met een mol verlaag je de noot. De nootnaam krijgt dan de toevoeging -(e)s. In notenschrift is dit een b.

Voorbeeld

Een voorbeeld met de grondtoon C. We zetten, vanaf C, alle letters op een rijtje:
C    D    E    F    G    A    B    C

Als je hier de mineur-toonladder van wilt maken, gebruik je (zoals hierboven uitgelegd) de volgende afstanden: heel – half – heel – heel – half – heel – heel

heel: C naar D
half: D naar E is een hele toon, dus we moeten de E verlagen naar Es
heel: Es naar F
heel: F naar G
half: G naar A is een hele toon, dus we moeten de A verlagen naar As
heel: Ab naar B is anderhalve toon, dus we moeten B verlagen naar Bes
heel: Bes naar C

Oefenen en vervolg-blog

Ook voor dit blog geldt: lees het een paar keer rustig door en laat de theorie bezinken. Probeer de tonen te vinden op je instrument én kijk of je de noten kunt benoemen in bladmuziek. Let erop dat die krullerige G-sleutel (zie vorige blog) aan de linkerkant vermeld staat. Bij andere sleutels, zoals de F-sleutel, staan de noten namelijk op een andere hoogte op de notenbalk. Als je gaat oefenen denk dan ook aan handige hulpmiddelen zoals een stemapparaat, een metronoom en een muziekstandaard.

Het vervolg op dit blog is Noten leren lezen: ritme, tempo en maatsoort
Ook ben je nu klaar voor Akkoorden: theorie en akkoordsymbolen
Of lees eerst: Piano-akkoorden spelen? Dit is de basis!

Zie ook

» Muziektheorie & Noten leren lezen: je vindt het hier!
» De kwintencirkel – De ideale tool voor elke muzikant
» Muziek transponeren – Doe het zelf in 3 stappen
» Kerktoonladders voor beginners
» Majeur en mineur: het verschil horen en begrijpen
» Muziektheorie: móet je dat leren als muzikant?
» Songwriter-advies: je demo opnemen in een studio
» Songwriting-tips voor beginners
» Writer’s block? Tips voor songwriters
» Gitaar stemmen? Hier lees je hoe dat moet!
» Hoe neem je zelf een goed klinkende demo op?
» Zelf thuis muziek produceren: dit heb je nodig
» Zang opnemen en versterken voor beginners

» Algemene educatieve muziekboeken
» Alle muziekboeken
» Muziekpapier
» Notatiesoftware

Marnix | Bax Music

Marnix werkt sinds 2011 als copywriter bij Bax Music. Een typische all-rounder, maar met zijn ervaring op het gebied van onder meer toetsen, gitaar en zang, voelt hij zich in de categorie Muziekinstrumenten nog het meeste thuis.

Noten leren lezen: C-majeur toonladder Pentatonische toonladder: makkelijk te leren! Majeur en mineur: het verschil horen en begrijpen Kerktoonladders voor beginners Akkoorden: theorie en akkoordsymbolen Bluestoonladder – Leer hem hier in alle toonsoorten!