Bluestoonladder – Leer hem hier in alle toonsoorten!

In dit blog behandelen we de veel gebruikte bluestoonladder. Dit is een toonladder die iedere muzikant moet kennen, ook als je geen uitgesproken bluesmuzikant bent! Want in de pop en rock wordt de blues-toonladder net zo goed heel vaak toegepast.

Blueslegende B.B. King – Foto (bijgesneden): B.B. King, door F. Antolín Hernandez, licentie CC BY 2.0

• Van pentatonisch naar blues
• Blue notes
• Blue notes spelen
• De bluestoonladder
• En majeur blues dan?
• Klagerige sound
• Bluestoonladders gebruiken
• Oefentracks voor improvisatie
• Zie ook

Van pentatonisch naar blues

In de vorige aflevering ging het over de majeur en mineur pentatonisch toonladders. De bluestoonladders zijn daar sterk aan verwant, of beter nog: ze zijn afgeleid van de pentatonische toonladders. Nog heel even terug naar de pentatonische toonladders. Deze bestaan uit vijf tonen. Je zou de majeur pentatonische (vijftonige) toonladder kunnen beschouwen als een afgeleide van de (zeventonige) majeur toonladder. De majeur pentatonische toonladder is dan een majeur toonladder waaruit de kwart (4e toon) en de septime (7e toon) zijn weggelaten. De toonladder C majeur pentatonisch wordt dan: C-D-E-G-A-C, waarbij de laatste C de eerste toon is van het volgend octaaf. In cijfers uitgedrukt: 1-2-3-5-6-8. Zoals in de vorige aflevering uitgelegd: iedere majeur toonladder heeft een parallelle mineur toonladder, die dezelfde tonen gebruikt. Van C majeur pentatonisch is A mineur pentatonisch de parallelle mineur. C majeur pentatonisch is C-D-E-G-A-C. A mineur pentatonisch is A-C-D-E-G-A. Dezelfde tonen, met het enige verschil dat C majeur pentatonisch op C begint en A mineur pentatonisch op A. Bij mineur pentatonisch krijg je wat meer bluesgevoel dan bij een majeur pentatonisch. Dat komt doordat mineur pentatonisch een kleine terts en een kleine septime bevat, twee van de drie ‘blue notes’ uit de bluestoonladder.

Blue notes

Voordat we naar de bluestoonladder gaan, eerst iets over de zogeheten ‘blue notes’. Dat zijn de kleine terts, verminderde kwint en kleine septime. In de blues zijn de blue notes belangrijk. Door ze te benadrukken in je spel wordt het echt blues. Over de oorsprong van de blue note doen nogal wat verhalen de ronde. De blues vindt zijn origine bij de zwarte slaven in de Verenigde Staten. Eén van de verklaringen van de blue note is dat de Afro-Amerikanen op slecht gestemde instrumenten speelden en zodoende min of meer per ongeluk op de blue notes terechtkwamen. Toch is dat onwaarschijnlijk, zeker afgezet tegen de muzikaliteit van de scheppers van de blues. Meer voor de hand liggend is de verklaring dat de blue note bewust gespeeld werd, vanwege het klagerige karakter. In solo’s in popnummers komen blue notes ook wel voor, maar dit hangt af van de sfeer van het stuk. Zoals gezegd, passen ze vaak prima in rockmuziek, bij popmuziek is dat niet altijd het geval. Klinkt een liedje erg lieflijk in C majeur, dan valt een bluestoonladder met zijn blue notes rauw op het dak. In dit geval kun je beter kiezen voor de majeur pentatonische toonladder van C (of mineur pentatonische toonladder van A mineur, want deze bevat immers dezelfde tonen).

Blue notes spelen

De blue note hoeft niet per se exact die kleine terts, kwint of septime te zijn. Je kunt er ook tegenaan gaan zitten, door de snaar van je gitaar op te drukken van bijvoorbeeld de kleine naar de grote terts. Wat ook wel wordt gedaan, is het opdrukken van de secunde naar de kleine terts. Toetsenisten geven vaak een ‘voorslagje’ op een leidtoon, om een soortgelijk gevoel te krijgen. Over toetsenisten (en andere instrumentalisten) gesproken: die hebben de handicap dat ze bij het veranderen van toonsoort niet ‘gewoon een vakje’ kunnen opschuiven, zoals dat op gitaar doorgaans wel kan. Voor toetsenisten geldt dat iedere toonsoort zijn eigen combinatie van witte en zwarte toetsen heeft. Dat geldt ook voor de bluestoonladders. Veel instrumentalisten hebben heel andere grepen op hun instrument als de toonsoort wijzigt. Dat betekent: veel oefenen om de bluestoonladders te automatiseren. Je kunt ervoor kiezen om je daarbij te focussen op de meest gebruikte toonsoorten. In gitaarbands zijn dan C, D, E, G en A. In bands met blazers zijn dat F, Bb en Eb en soms ook Ab.

De bluestoonladder

Dan naar de bluestoonladder. Deze toonladder is een uitbreiding van de pentatonische toonladder: de eerder genoemde ‘blue notes’ zijn eraan toegevoegd, tonen die karakteristiek zijn voor de blues. Die blue notes zijn de kleine terts, verminderde kwint en kleine septime. De kleine terts en de kleine septime zijn wellicht de twee krachtigste blue notes. De mineur pentatonische toonladder bevat beide tonen. Je zou bluestoonladders kunnen onderverdelen in majeur en mineur bluestoonladders, maar eigenlijk is de blues-mineurtoonladder de enige echte bluestoonladder. Dus als we het in dit artikel over de bluestoonladder hebben, dan is dat de blues-mineurtoonladder. De bluestoonladder is een uitbreiding van de mineur pentatonische toonladder. Even terug naar A mineur pentatonisch. Dat is A-C-D-E-G-A. Deze toonladder bevat al twee van de drie blue notes, namelijk de C (kleine terts) en de G (kleine septime). Om er een mineur-bluestoonladder van te maken, voegen we een extra toon toe tussen de D en de E. Daar zit de verminderde kwint: de Eb. A mineur blues wordt dan: A-C-D-Eb-E-G-A. Een ander voorbeeld. E mineur pentatonisch is E-G-A-B-D-E. Om daar een blues mineur van te maken voegen we een verminderde kwint toe, dat is de Bb. Zo wordt de E mineur blues toonladder: E-G-A-Bb-B-D-E Nog een voorbeeld. C mineur pentatonisch is C-Eb-F-G-Bb-C. Om daar een bluestoonladder van te maken, voegen we een verminderde kwint toe, dat is de Gb. Zo wordt de C bluestoonladder: C-Eb-F-Gb-G-Bb-C

En majeur blues dan?

Hoe zit het dan met de eerdergenoemde majeur-bluestoonladder? Eigenlijk kunnen we dat geen bluestoonladder noemen, want hij klinkt lang niet zo ‘bluesy’ als de mineur-bluestoonladder. De majeur-bluestoonladder kun je beter beschouwen als een uitbreiding van de majeur pentatonische toonladder. Even terug naar C majeur pentatonisch: C-D-E-G-A-C. Maken we daar een C majeur ‘blues’ van, dan proppen we een blue note tussen de D en E. Dat is de kleine terts, dus in dit geval een Eb. C majeur blues wordt dan C-D-Eb-E-G-A-C. Nog een voorbeeld. D majeur pentatonisch is D-E-F#-A-B-D. Om daar een blues-majeurtoonladder van te maken voegen we een kleine terts toe, dus de F. Dan wordt D majeur blues: D-E-F-F#-A-B-D. Een laatste voorbeeld. Bb majeur pentatonisch is Bb-C-D-F-G- Bb. Dan wordt Bb majeur blues: Bb-C-Db-D-F-G- Bb.

Klagerige sound

Maar, zoals eerder gezegd, de echte bluestoonladder is de mineur-bluestoonladder, met de kleine terts, verminderde kwint en kleine septime. Deze bluestoonladder is de meest voorkomende en is ook het uitgangspunt van de blues. Mineur pentatonisch levert de belangrijkste blue notes (kleine terts en kleine septime). Hiervan is de bluestoonladder afgeleid, want de verlaagde kwint daaraan toegevoegd (extra blue note) maakt de bluestoonladder compleet. Een kenmerk van blues is het dominant septime-akkoord (dus kleine septime) op de tonica oftewel eerste trap. Ook opvallend van het spelen van een bluestoonladder over een dominant septime-akkoord is dat je een kleine terts speelt in de bluestoonladder tegen een grote terts in het akkoord. Bijvoorbeeld op een C7 speel je een es tegen een e. En de verlaagde kwint tegen een reine kwint. In C7 is dat een ges tegen een g. In een ‘majeur blues’ zijn de grote terts en de grote sext extra kleuren die je kan gebruiken in een improvisatie, net als de none (negende toon). De blues gaat juist om de klagerige sound die je bereikt door de mineur te spelen. De majeur-bluestoonladder is eigenlijk te lieflijk om als blues te worden bestempeld. Anders gezegd: ‘I can’t play the blues in an airconditioned room’.

Bluestoonladders gebruiken

Stel je hebt een blues in C. Over het hele schema kun je de blues mineur toonladder van C spelen, ook al gaat het naar F7 en G7 (vierde en vijfde trap). Dus: c-es-f-ges-g-bes-c over ieder van de drie akkoorden. Het blijft gewoon goed klinken. Maar let op: speel niet op die F7 een blues mineur ladder van F. En ook niet op G7 een blues mineur ladder van G. Dat klinkt weer niet. Toch kun je wel ‘meelopen’ met die trappen. Daar leent zich een andere bluestoonladder voor: de blues majeur toonladder. In C gaat die als volgt: c-d-es-e-g-a-c. Die van F gaat: f-g-as-a-c-d-f. En die van G: g-a-bes-b-d-e-g. Hier zit maar één blue note in: de verlaagde terts. In de C majeur blues ladder is dat de es.  Een ezelsbruggetje: de majeur bluesladder van C bestaat uit dezelfde noten als de mineur blues ladder van A (dus een kleine terts lager). En zo zijn de noten van bijvoorbeeld de G majeur bluesladder dezelfde als die van de E mineur bluesladder, enzovoorts. Heb je een blues in C en komen de akkoorden C7, F7 en G7 voorbij? Dan heb je met de twee genoemde toonladders (blues-mineur en -majeur) de onderstaande mogelijkheden. Door de verschillende ladders door elkaar te gebruiken, kun je afwisseling brengen in je solo.

C7: C mineur blues en C majeur blues
F7: C mineur blues en F majeur blues
G7: C mineur blues en G majeur blues

Oefentracks voor improvisatie

Blues in E (handig voor gitaristen):

Blues in C (handig voor toetsenisten):

Zie ook

» Gitaren & Accessoires
» Toetsinstrumenten & Accessoires
» Muziekinstrumenten & Accessoires
» Muziekboeken

» Pentatonische toonladder: makkelijk te leren!
» Baslijnen maken – Handleiding voor de bassist
» Open stemmingen voor gitaar: probeer ze eens uit!
» Voortekens: kruisen, mollen en herstellingstekens
» Gitaar leren spelen: notenschrift, akkoorden of tabs?
» Gitaarakkoorden leren spelen voor beginners
» Cajon-ritmes leren spelen – De basis
» Piano-akkoorden spelen? Dit is de basis!
» Ukelele voor gitaristen: de 4 belangrijkste ukelele-akkoorden
» Akkoorden: theorie en akkoordsymbolen
» Noten leren lezen: ritme, tempo en maatsoort
» Noten leren lezen: mineur-toonladder en toonsoort
» Gitaar stemmen? Hier lees je hoe dat moet!
» Noten leren lezen: C majeur toonladder
» Gitaartabs leren lezen

Pentatonische toonladder: makkelijk te leren! Octotonische en gealtereerde toonladders – Een nieuwe uitdaging Bijzondere akkoorden: weinig gebruikt, wel handig! Akkoordprogressies begrijpen – Trappen, leidtonen en spanning 9, 11 en 13-akkoorden – Zo zitten ze in elkaar Kerktoonladders voor beginners