De cello – Wat voor instrument is dit?

Wat voor instrument is de cello? Dit strijkinstrument, dat bijna als een menselijke stem klinkt, gaat moeiteloos van poeslief naar donker en rauw. En nee, niet alleen in de klassieke muziek: keer op keer wordt bewezen dat dit muziekinstrument ook perfect te integreren is in bijvoorbeeld een pop-, rock of metal-setting.

• Menselijke trekken
• Stem
• Cello-explosie
• Mindset
• Arrangeren
• Cellorock
• Zie ook

Menselijke trekken

Er bestaat geen oorzakelijk verband tussen het bespelen van de cello en het oplopen van een liesbreuk. Dat heeft de chirurg hem verzekerd. Popcellist Jurriaan Westerveld is opgelucht, want stel dat hij wegens continu fysiek ongemak zijn instrument te koop zou moeten zetten. Dat zou toch geen leven zijn? Cellisten zijn ultiem met hun instrument verbonden. Kort na zijn operatie plaatste Westerveld een foto van zijn cellokoffer, lekker toegestopt in bed, op Facebook. In de wereld van muziekinstrumenten heeft de violoncel, zoals het instrument oorspronkelijk heet, misschien wel de sterkste menselijke trekken. In zijn boek Orkestraal verhaal schrijft Niels Le Large: “De violoncel is (…) de perfectie nabij. Het instrument is geschapen om de glooiende lijnen van het menselijk corpus perfect te kunnen volgen. Zo natuurlijk en vanzelfsprekend vlijt de cello zich naar de lichamelijke contouren van de violoncellist(e), dat bespeling ervan niet in de laatste plaats een sensuele ervaring moet zijn. Waarbij de gebruikers van het achterwaarts geknikte Tortelier-steunpunt het zinnelijke fluïdum van de cello nog eens extra benadrukken door het instrument bij bespeling welhaast óp het lichaam te trekken.” Nou, kom daar nog maar eens overheen met je keyboard. De cello is een wellustig instrument dat met zijn weemoedige klank tot bevredigende muzikale hoogtepunten leidt. Daarbij komt, volgens Le Large, dat de lijfelijke symbiose van het instrument en de bespeler ook nog eens een ongedwongen speelwijze mogelijk maakt. De technische handgrepen blijven binnen wat nog als lichamelijk gezond mag worden genoemd: “Rugpijn – ontstaan doordat de strijkstok met te veel kracht op de dikke, lage snaren moet worden gedrukt – is de enige serieuze lijfelijke schade die een cellist bedreigt.”

Stem

Cellist Westerveld is kort na zijn operatie alweer voldoende opgeknapt om zijn drukke repetitieschema op te pakken. We treffen hem ’s ochtends om tien uur op een zonnig terras aan het Neude in Utrecht. Over een uur is er een repetitie voor de nieuwe theatershow van singer-songwriter Roos Blufpand. De cellist praat, achter een kop koffie, over het menselijk karakter van de cello, over de vrouwelijke vormen. Maar wat Westerveld nóg treffender vindt, is de overeenkomst van het geluid van de cello met het timbre van de menselijke stem, ook al is het bereik van de cello groter. De cello maakt deel uit van de familie van strijkinstrumenten en is na de viool en de altviool, derde in het rijtje dat afsluit met de contrabas. De snaren zijn van laag tot hoog gestemd in C, G, D en A. De intervallen zijn hetzelfde als bij de altviool, maar dan een octaaf lager. De toonafstand tussen de snaren van een cello is telkens een kwint, bij gitaar en basgitaar is dat een kwart. Net als de basviool is de cello voorzien van een staartpen om het instrument op de grond te laten steunen. Tot pakweg halverwege de negentiende eeuw werd het instrument bespeeld door het tussen de benen te klemmen. De gevierde Belgische cellist François Gervais deed dat aanvankelijk ook, maar omdat hij steeds dikker werd, werd deze speelhouding te lastig voor hem. Hij schroefde een pin onder zijn instrument om meer steun te hebben. Het was, zo schrijft Le Large in Orkestraal verhaal, een vinding die de bespelingstechniek van de cello niet alleen ingrijpend beïnvloedde, maar die ook de speelhouding discreter maakte. Een vrouw met een cello was niet langer een gênante vertoning.

Cello-explosie

De cello doet sinds zijn introductie dienst in symfonie- en kamerorkesten en als solo-instrument. Vrijwel alle grote componisten hebben voor de cello geschreven. De populariteit van het instrument was ongekend groot in de twintigste eeuw, vooral door virtuoze vertolkingen van – vaak voor hem geschreven – celloconcerten van de Russische meestercellist Mstislav Rostropovitsj. Hij inspireerde in zijn glorietijd veel jonge cellisten, waaronder Andrew Lloyd Webber. En daarmee is de stap naar de populaire muziek gezet. The Beatles gebruikten de cello – onder invloed van hun uit de klassieke wereld afkomstige producer George Martin – in onder meer Yesterday en het was The Electric Light Orchestra dat begin jaren zeventig ruim baan maakte voor de cello en voor de betekenis ervan in de popmuziek. Daar hoorde ook een showelement bij. Cellist Mike Edwards baarde opzien door het bespelen van zijn instrument met een grapefruit of een sinaasappel, terwijl aan het eind van de show zijn cello explodeerde. In de Verenigde Staten werd aan ELO gerefereerd als The English guys with the big fiddles. In 1993 presenteerde het Finse Apocalyptica zich met vier klassiek getrainde headbangende hard rock-cellisten en een drummer. Ze begonnen ooit als een ‘klassieke’ Metallica-coverband. Anno 2016 slaat het Sloveens/Kroatisch duo 2Cellos zijn strijkstokken stuk op de strak gespannen snaren van elektrische cello’s. 2Cellos vertolkt rockcovers zoals AC/DC’s Thunderstruck. De official video’s zijn bij voorkeur hilarisch. De losgeraakte paardenharen van de strijkstokken vliegen alle kanten op. Op Highway to hell krijgen de cellisten solistische bijstand van gitarist Steve Vai.

Mindset

Westerveld, de koffie op en inmiddels onderweg naar de repetitieruimte, afficheert zichzelf als popcellist (”www.popcellist.com. Hoe is het mogelijk dat die domeinnaam nog niet vergeven was?”) en is met zijn cello actief in een tiental projecten. De popcellist is geen gewone (klassieke) cellist. Het heeft volgens Westerveld te maken met de mindset. Die is voor de popcellist heel anders. Voor de popcellist komt het aan op improviseren, arrangeren, eigen interpretaties, verre blijven van bladmuziek én akkoorden kennen; niet om zelf te spelen, want de cello leent zich slechts voor gebroken akkoorden, ”Maar om te weten wat je moet doen als je een akkoordensheet voor je neus krijgt met de vraag om erop te improviseren.” Westerveld is cellist en bassist in de band van Roos Blufpand. Roos en hij kennen elkaar van de popacademie Enschede. Zijn cello vormt, volgens Westerveld, een perfecte blend met de stem van Roos: ”Zo moet je het zien, de cello als solist, als de tweede stem in de band, een extra zangeres. Samen klinken we altijd goed.” Omdat de frequenties van de cello zo dicht bij de menselijke stem liggen, klinkt het instrument al gauw emotioneel. ”Er zijn maar weinig mensen die de cello niet mooi vinden klinken. Hou je niet van het cellogeluid, dan zou je ook de menselijke stem lelijk moeten vinden.” Westerveld beaamt dat melancholie de boventoon voert als de cello z’n stem verheft. ”De cello is héél goed in treurigheid.” Behalve als toegevoegde stem, gebruikt de cellist zijn instrument in de band van Roos Blufpand voor solo’s en ritmes en hij tokkelt er baspartijen op. In zo’n kleine singer-songwriterbezetting kan een cellist het best uit de voeten met een semi-akoestische cello. Westerveld bespeelt er een van het merk Tasman: ”Hij heeft niet superveel karakter, maar is wel makkelijk te blenden met andere instrumenten.” Het instrument heeft een ingebouwd element, te gebruiken als er veel volume nodig is. Maar de cellist versterkt bij voorkeur met een DPA 4099c-microfoon die hij onder de kam, op de snaren van het instrument bevestigt.

Arrangeren

Zoals met veel (strijk)instrumenten is het handig om op vroege leeftijd te leren spelen. De cello heeft een lange leercurve. Westerveld begon op z’n zevende met etudes en concertino’s en zat met zijn vader, die klavecimbel speelt, in een barokensemble. Toen hij Apocalyptica ontdekte, kon de bladmuziek in de shredder en ging hij muziek op het gehoor uitzoeken. Westerveld studeert cello en bas aan de Artez-popacademie in Enschede. Hij leert techniek van René Berman, solocellist bij Het Gelders Orkest, en improvisatie en akkoordenkennis van Jonas Pap, cellist bij onder meer Within Temptation. Hij arrangeert voor medestudenten van de opleiding singer-songwriter. Ze zijn vrijwel allemaal onder de indruk van de veelzijdigheid van de cello. Westerveld vindt de kunst van het arrangeren een voorwaarde om als cellist succesvol in een popband te kunnen zijn. De inspiratie voor zijn partijen haalt hij bij voorkeur niet bij andere cellisten. ”Het zou erg kortzichtig zijn uitsluitend cellisten als voorbeeld te nemen. Het is bij cello-arrangementen belangrijk uit te gaan van ándere instrumenten en van zang. Als je heel erg vanuit de cello denkt, krijg je lange lijnen volgepropt met noten. Dat is niet interessant. Ik denk: hoe zou een fluitist dit spelen? Hij moet tussendoor ademhalen. Houd ik rekening met adempauzes, dan krijg ik een ademende solo.” Westerveld bleef voor de tour met Roos Blufpand dicht bij de oorsprong van zijn instrument. Akoestisch spel met versieringen die alleen worden aangebracht door de strijkstok en plaatsing van de linkerhand. In het theater hoort een theatrale klank en die heeft de cello van nature. Uiteraard kan het ook anders. De cellist kreeg ooit opdracht voor het opnemen van een stuk horrormuziek en toen klonk hij ‘distorted, creepy en grof.’ ”Ik speel niet zo heel vaak met pedalen, het hangt af van het project. Cellist Maarten Vos doet dat wel veel. Hij zit helemaal in de hoek van de live electronics en effecten. Tijdens de voorbereiding van Roos’ tweede album Hoe dan, werkte ik met delays en overdrive en dat klonk best vet. Maar toen we in de studio kwamen zei producer Jurriaan Sielcken (o.a. Jett Rebel, Herman van Veen, red.): ‘Dat is toch helemaal niet nodig. De cello klinkt mooi van zichzelf, waarom zou je daar iets aan willen veranderen?’ ” Westerveld is gearriveerd in de oefenruimte waar zijn cello staat. Roos Blufpand neemt plaats achter haar keyboard: ‘Mannen, gaan we wat doen?’ Westerveld heft het hoofd op, sluit de ogen, laat de strijkstok dalen en zijn cello doet het woord.

https://www.youtube.com/watch?v=Y7v4fQfBOCA

Zie ook

» Akoestische en elektrische cello’s
» Cello-standaards
» Cello-koffers
» Cello-snaren
» Celloboeken
» Strijkinstrument-onderhoudsmiddelen
» Strijkinstrument-microfoons
» Cello-onderdelen

» Viool spelen – Alleen voor doorzetters?
» Trompet: soorten, geschiedenis en speeltechniek
» De accordeon: populairder dan je denkt
» Mandoline: de basics
» De contrabas – Leer hem beter kennen
» Saxofoon: geschiedenis, soorten en speeltechnieken
» Elektrische gitaar: geschiedenis, klank en speeltechniek
» Synthesizer: geschiedenis, soorten & tips
» Piano: geschiedenis, techniek & meer!
» DJ & Muzikant samen op het podium – Waarom dit zo goed werkt

De contrabas – Leer hem beter kennen 5 fascinerende feitjes over de akoestische gitaar Viool spelen – Alleen voor doorzetters? Mandoline: de basics Hoe stem ik mijn viool? Hoe vervang je de snaren op een klassieke gitaar?