Gitaar en toetsen in een band – Kunnen ze vriendjes worden?
Gepubliceerd op woensdag 15 april 2020
Het is een mooie combinatie: gitaar en toetsen samen in een band. Soms ook noodzakelijk, bijvoorbeeld om als coverband het origineel te kunnen benaderen. Maar… de combinatie gitaar en toetsen is ook een muzikale uitdaging die nog wel eens onderschat wordt. Hoe kan dit duo vriendjes worden binnen de band?
Harmonisch en melodisch
Gitaar en toetsen zijn beide zowel een harmonisch als een melodisch instrument. Met andere woorden, met beide instrumenten kun je zowel akkoorden als een melodie spelen. Bovendien hebben ze allebei een breed scala aan klankmogelijkheden, wat zeker geldt voor toetsen. Met toetsen kun je ‘puntig’ en ritmisch spelen, met bijvoorbeeld piano. Maar je kunt ook ‘bedjes’ maken met bijvoorbeeld orgel, strings en synthesizerklanken. (Lees ook eens het blog over de rol van de toetsenist.) Zet een gitarist en een toetsenist samen in je band: je sound wordt voller en je klankmogelijkheden nemen kwadratisch toe. Bovendien kan de toetsenist de gitarist begeleiden als hij soleert. En andersom natuurlijk. Bij lange optredens kun je meer afwisseling in sound bieden, zodat je het gemakkelijker aantrekkelijk houdt voor je publiek. Geen wonder dat veel bands er graag een toetsenist bij hebben. Tegelijk zijn toetsenisten, zeker in het amateurcircuit, een zeldzaam ras. Daarom staat bij veel bands al jarenlang een toetsenist op het verlanglijstje, maar is het de vraag of hij of zij er ooit komt. Stel, je bent als band wel gezegend met de combinatie gitarist-toetsenist. Wordt daarmee het muziek maken gemakkelijker? Enerzijds wel, want je hebt veel meer mogelijkheden qua klank, afwisseling enzovoorts. Maar anderzijds wordt het ook moeilijker, want je moet meer nadenken over hoe je muziek maakt. De combinatie gitaar-toetsen is een uitdaging waar wel eens te makkelijk over wordt gedacht. Want beide muzikanten kunnen elkaar ook muzikaal in de weg zitten, waardoor de sound van je band een rommeltje wordt.
De risico’s
“De combinatie gitaar en toetsen heeft overeenkomsten met twee gitaren binnen een band”, zegt Joël Groen, toetsenist, gitarist en drummer. “Ook dat verrijkt de klank van je band, maar je loopt dezelfde risico’s als bij de combinatie gitaar en toetsen. Het zijn beide harmonische en melodische instrumenten en qua klank zitten ze beide in het middengebied. Daardoor kunnen twee gitaren, maar ook gitaar en toetsen, elkaar flink in de weg zitten.” Joël vervolgt: “Het grootste risico – en dat gebeurt ook veel – is dat beide muzikanten dezelfde accenten of soort partij spelen. Dat je elkaars akkoorden als het ware ‘verdikt’. Dat is muzikaal vaak niet interessant. Een ander risico is dat gitarist en toetsenist op dezelfde momenten gaan opvullen, bijvoorbeeld tussen de zang. Daardoor wordt het snel rommelig. Dat risico is des te groter als beide muzikanten ook nog iets verschillen in hun opvatting van timing. Dan wordt het helemaal een rommeltje.” Wil je gitaar en toetsen combineren in een band, dan moeten beide muzikanten onderling goede afspraken maken over hun rol. Dat zijn afspraken in zijn algemeenheid, maar vooral ook per nummer en zelfs binnen de verschillende delen van de nummers: couplet, refrein enzovoorts.
Niet altijd spelen
Behalve hoe je als toetsenist en gitarist samenspeelt, is er nog een andere te maken keuze. “En daar wordt vaak aan voorbijgegaan”, weet Joël. “Niet iedere muzikant hoeft namelijk altijd te spelen. Bij bepaalde nummers kun je ervoor kiezen dat de gitarist of toetsenist bepaalde stukken niet meespeelt. Ik weet dat dit tegen het instinct van veel muzikanten ingaat, want vrijwel iedere muzikant speelt het liefst het hele nummer mee. Maar het kan heel krachtig en mooi zijn om dat juist niet te doen. Daar kan een nummer veel interessanter door worden. Bijvoorbeeld als de toetsenist alleen het refrein meespeelt en de coupletten niet, waardoor het verschil met het couplet nog groter wordt.” Een mooi voorbeeld vindt Joël de band The Whitest Boy Alive, met name het album Rules. “De manier waarop gitaar en toetsen elkaar hier afwisselen en aanvullen, spreekt me erg aan.” Zo extreem minimalistisch hoeft iedere band het natuurlijk niet te doen, maar het kan leerzaam zijn er eens naar te luisteren en met je band uit te proberen hoe het klinkt om op een soortgelijke manier je nummers te spelen. Wie weet hoe verrassend dat uitpakt.
Hoe dan ook, overeind blijft het advies dat niet iedere muzikant altijd het hele nummer hoeft mee te spelen. “Je valt als muzikant meer op door af en toe niets te doen”, merkt Joël op. “Des te groter is het effect als je verderop in een nummer wel weer meespeelt. Veel bands kunnen veel minder doen dan ze nu doen, zonder dat ze aan power hoeven in te leveren.” Het toch altijd willen meespelen, komt bij veel muzikanten waarschijnlijk ook voort uit een zekere gêne die ze voelen als ze op het podium staan (of zitten) en even niets te doen hebben. “Als je echt niet uit de voeten kan met dat gevoel, speel dan heel minimaal iets op je eigen instrument of een klein percussie-instrument, zoals Eefje de Visser dat ook doet”, is Joëls advies. “Het is mogelijk om de klank open te houden terwijl je wel iets doet. Al is het maar een single note op gitaar.” Je kunt trouwens ook doen alsof je iets speelt; ‘instrumentaal playbacken’ zeg maar. Om in ieder geval iets te doen te hebben. Risico is wel dat de geluidsman denkt dat er iets mis is en jouw schuif helemaal openzet om te checken of er meer volume nodig is. En als je dan echt begint te spelen, knal je keihard uit de speakers.
Nadenken
In feite heb je al een belangrijke stap gemaakt wanneer je als band beseft – dat geldt voor de gitarist en toetsenist in het bijzonder – dat je niet zomaar wat kunt doen als je gitaar en toetsen combineert. Je moet en zult nadenken over de rolverdeling tussen beide: in zijn algemeenheid, maar natuurlijk ook per nummer. “Het is van belang om als band echt anders te gaan spelen, als je altijd met alleen een gitarist hebt gespeeld en er komt een toetsenist bij”, pleit Joël. “Je kunt dan als gitarist niet zo blijven spelen als je altijd gedaan hebt. Gitarist en toetsenist moeten elkaar de ruimte geven.” Dat elkaar de ruimte geven, kan op verschillende manieren. Al eerder vertelden we dat je doorgaans moet vermijden om beiden steeds dezelfde accenten te leggen en om op dezelfde momenten op te vullen. Natuurlijk zijn er ook momenten waarop het wel mooi is om alle twee hetzelfde accent te spelen. Maar probeer dat in het algemeen te vermijden. “Waar je ook mee kunt spelen, is de ligging van je akkoorden”, merkt Joël op. “Dat geldt voor zowel de gitarist als de toetsenist. De gitarist kan overwegen om niet alle akkoorden in de ‘klassieke’ ligging met open snaren te spelen. Als je alleen speelt, heeft zo’n open akkoord al gauw je voorkeur omdat het meteen vol klinkt. Maar in een band is het niet altijd de beste keuze, ook al omdat je met je laagste akkoordtoon de bas in de weg kunt zitten. Bovendien kan het in combinatie met toetsen mooier zijn om het akkoord in een andere ligging te pakken, hoger op de hals, waarbij je ook niet altijd de grondtoon van het akkoord hoeft te spelen. Ook een toetsenist heeft veel mogelijkheden om akkoorden in een bepaalde ligging te pakken. Of bijvoorbeeld een octaaf hoger. Experimenteer daar samen mee.” Wat thuis (als je in je eentje oefent) het beste klinkt, kan in de band heel anders klinken. “In de band kun je steeds uitproberen wat het beste klinkt. Dat kost tijd en energie, maar dat maakt het juist ook weer leuk omdat de muziek zich daardoor blijft ontwikkelen”, aldus Joël.
Ritmisch spelen
In de begeleiding horen gitaar en toetsen, net als drums en bas, tot de ritmesectie. Een deel van de tijd spelen gitaar en toetsen dan ook ritmisch. “Stel, de gitarist speelt een snel, funky slagje bestaande uit 8e en 16e noten”, zegt Joël. “Dan kan het mooi zijn als de toetsenist zijn noten juist langer aanhoudt en dus in verhouding minder speelt. Dat houdt de muziek transparant. Soms kan het echter juist mooi zijn om zowel op piano als op gitaar snelle ritmes te spelen. Denk bijvoorbeeld aan rock-‘n-rollmuziek, waarin dat vaak gebeurt. Het is dus behoorlijk afhankelijk van het muziekgenre én van wat voor sfeer je wilt bereiken met je band in een nummer.” Nog een advies: zorg dat iedere partij ook ‘los’ de moeite waard is om naar te luisteren, dan krijgt je uitvoering meer diepgang. Maar hierin schuilt ook weer een risico. “In veel nummers moet je een bepaald ritmisch patroon (bijna) het hele nummer volhouden, ook al heb je als muzikant vaak de neiging daar variatie in aan te brengen”, weet Joël. “De kracht van muziek zit juist vaak in herhaling. Als je dat lekkere ritme het hele nummer door speelt, kan dat voor het publiek te gek zijn. Luister maar naar de muziek van Michael Jackson en hoor hoe je met herhalende motieven je nummers kunt opbouwen, kunt laten swingen én interessant kunt houden.” Joël sluit af met een laatste advies: “Het is goed om als gitarist en toetsenist de ritmische aspecten samen te oefenen; dus zonder bas en drums. Want ook zonder bas en drums moet het staan als een huis. Als je repeteert in volledige bandbezetting en de versterkers staan voluit, dan valt het voor jezelf al gauw minder op als gitaar en toetsen niet helemaal lekker ’together’ zijn. Oefen op akoestisch volume met gitaar en toetsen, maak opnames en luister terug.”
Goede linkerhand
Om iedere rol die je als toetsenist kunt hebben muzikaal te kunnen invullen, is het een voorwaarde dat je een goed ontwikkelde linkerhand hebt. Je moet met beide handen akkoorden kunnen spelen én melodielijnen. In dat laatste zit hem vaak de kneep en dat komt door de achtergrond van veel toetsenisten. De meeste toetsenisten hebben namelijk een piano-achtergrond. Op een piano ben je een band in je eentje: rechts speel je melodie en akkoorden, links speel je de (ritmische) baspartij. Die linkerhand wordt een probleem zodra een toetsenist met piano-achtergrond toetreedt tot een band. Want zo’n toetsenist zal automatisch een baspartij willen spelen met zijn linkerhand. Maar daarmee zit hij de bassist in de weg. Leer daarom om ook met je linkerhand akkoorden te spelen, zoals organisten ‘van nature’ al kunnen. Dat hoef je niet constant te doen; het kunnen ook kleine accentjes zijn. Zodat je in ieder geval iets te doen hebt met je linkerhand zonder dat het storend is.
Zie ook
» Piano: geschiedenis, techniek & meer!
» Toetsenist in een band – Dit komt erbij kijken
» Zingen en spelen tegelijk – Ook jij kan het leren!
» Soleren over akkoordenschema’s
» Nashville Number System: zo werkt het
» Piano spelen: juiste zithouding en houding van de handen
» Piano-akkoorden spelen? Dit is de basis!
mooi opgeschreven: “Geen wonder dat veel bands er graag een toetsenist bij hebben. Tegelijk zijn toetsenisten, zeker in het amateurcircuit, een zeldzaam ras. Daarom staat bij veel bands al jarenlang een toetsenist op het verlanglijstje, maar is het de vraag of hij of zij er ooit komt. ”
Toetsenisten zijn niet schaars. Maar als je goed oplet? Dan staat in de advertentie van bands die een toetsenist zoeken meestal: “wij spelen AC/DC en zoeken naar een toetsenist”. En nog meer van die onzin. Bands die blazers willen en dan adverteren voor een toetsenist Bands die backingtracs willen en iemand zoeken om die voor ze te maken en live af te spelen. en zo. Oftewel. “Wij zoeken een toetsenist voor alles behalve toetsenpartijen.”