Ukelele: wat is dat voor instrument?

De ukelele (in het Engels ‘ukulele’) is een klein, viersnarig muziekinstrument met nylon snaren. Je herkent het aan zijn hoge, opgewekte klanken. Meestal speel je er akkoorden op, die bovendien vrij eenvoudig te leren zijn vanwege het formaat van de ukelele en het kleine aantal snaren. Ukeleles kwam je oorspronkelijk vooral in volksmuziek tegen, maar tegenwoordig ook regelmatig in pop-bands en als begeleidingsinstrument voor zangers. In dit artikel lees je over ukelele-geschiedenis, -stemming, -soorten en nog veel meer.

• Waar komt de ukelele vandaan?
• Ukelele-stemming
• Soorten ukeleles
• Meer mogelijk dan je denkt
• Eenvoudig componeren
• Zelfs voor punk
• Akkoorden of melodieën?
• Ukelele leren spelen
• Zie ook

Waar komt de ukelele vandaan?

De ukelele is nog niet eens zo oud, maar bijna iedereen weet dat het instrument van Hawaï komt. De foto’s van Hawaï-jurkjes en -shirts met een ukelele zijn welbekend. Wie precies de ukelele heeft uitgevonden, is alleen niet bekend. De ukelele werd in elk geval omstreeks 1880 door Portugezen, die naar Hawaï waren gekomen om in de suikerrietvelden te werken, uitgevonden. Portugese houtbewerkers uit Madeira (Manuel Nunes, José do Espírito Santo en Augusto Dias) hadden het nieuwe snaarinstrument gebaseerd op de braguinha of machete; gitaarachtige snaarinstrumenten afkomstig van Madeira. Koning Kalākaua van Hawaï vond het een geweldig instrument en door hem werd de ukelele een prominent instrument in de Hawaïaanse folklore. Sommige beweren dat de ukelele Springende Vlo betekent, maar de meeste waarschijnlijke uitleg is: Geschenk Dat Hier Naar Toe Kwam. Uku betekent in Hawaïaans Geschenk en Lele is het woord voor Arriveren. Dat is de uitleg die de laatste monarch van Hawaï, koningin Liliʻuokalani, gaf aan de naam ukelele. Doordat Hawaï bij Amerika werd ingelijfd, maakte de ukelele de reis naar Amerika. Op de wereldtentoonstelling Panama Pacific International Exposition in San Francisco in het najaar van 1915 werd de ukelele ineens razend populair na de performance van Hawaïaanse muzikanten. In de jaren twintig werden er meer dan 100.000 verkocht, vooral door gitaarbouwer Martin. De ukelele bleek een gemakkelijk instrument te zijn om te spelen en het was eenvoudig mee te nemen. Na de Tweede Wereldoorlog kwam er weer een nieuwe opleving van het instrument met in de jaren vijftig een piek van 15.000 ukeleles. Na een tijd van afwezigheid is de ukelele tegenwoordig weer terug met het liedje Over the Rainbow, gespeeld door de Hawaïaanse muzikant Israel Kamakawiwoʻole, maar ook door Train, met Hey, Soul Sister.

Ukelele-stemming

De meest gebruikelijke stemming voor de sopraan- en concert-ukelele is in C (GCEA). Het is aan te bevelen om het ukelele-spel hiermee te leren, omdat veel moderne leermethodes en akkoordenboekjes hierop gebaseerd zijn. We komen echter ook af en toe de D-stemming tegen (ADF#B), die in de basis hetzelfde is maar dan een hele toon hoger. Daarmee klinkt de ukelele iets pittiger, wat een reden kan zijn om deze stemming in de popmuziek te gebruiken. Meer weten over het stemmen van een ukelele? Lees ons blog over dit onderwerp. De twee genoemde stemmingen zijn trouwens verwant aan die van de gitaar: de verhoudingen zijn gelijk aan de hoogste vier snaren van de gitaar, maar dan met de eerste snaar een octaaf hoger gestemd. Gitaristen zullen dan ook merken dat de akkoordgrepen de nodige overeenkomsten vertonen. Net als bij een gitaar zijn er ook verschillende stemmingen mogelijk, waaronder open stemmingen. Gitaristen die de ukelele eens willen proberen, lezen ons artikel Ukelele voor gitaristen.

Soorten ukeleles

De ukelele kennen we in ruwweg zes soorten: de sopranino, sopraan, concert, tenor, bariton en bas. De sopraan is de originele ukelele. De sopraan heeft 12 fretten, de concert en tenor hebben 15 fretten, terwijl de bariton 19 fretten heeft. Hoe groter de ukelele is, hoe minder origineel ukelelegeluid je krijgt, maar de sustain (hoe lang de snaren doorklinken) is wel groter. Daarentegen heeft een kleinere ukelele een grotere attack. In de popmuziek geeft de sopraan-ukelele de meeste toegevoegde waarde en kun je er bijvoorbeeld heerlijk blues mee spelen. Andere varianten zijn de banjo-ukelele, gitaar-ukelele, resonator, elektrische ukelele (alleen versterkt te gebruiken) en de elektrisch-akoestische varianten (normale akoestische ukeleles die versterkt kunnen worden). Meer over de verschillende ukeleles in ons artikel hierover! De ukelele komt voornamelijk in drie houtsoorten voor. Koa is de meest originele houtsoort, omdat het hout afkomstig is van Hawaï. Daarnaast worden er instrumenten gemaakt van sparrenhout (spruce) en mahonie. Spruce heeft een fellere klank, terwijl mahonie iets donkerder klinkt. Koa zit tussen beide klanken in. Wie een ukelele wil aanschaffen, hoeft niet diep in de buidel te tasten: voor drie tientjes heb je al een leuk instrument, voor 100 euro heb je een erg fijn model en een zeer goede ukelele voor zo’n 300 euro. Voor muzikanten die in een band spelen is de aanschaf van een elektrisch-akoestische ukelele aan te bevelen, want versterken via een microfoon resulteert al gauw in rondzingen. Hulp nodig bij het aanschaffen van een ukelele? Lees dan eens de Keuzehulp Ukeleles.

Meer mogelijk dan je denkt

De ukelele kan veel meer dan veel mensen denken. In de afgelopen periode zijn er verschillende muzikanten geweest die de ukelele gebruiken en het verguisde snaarinstrument een revival hebben gegeven. Eddie Vedder van Pearl Jam heeft een heel album geschreven: Ukulele Songs. Zach Сondon van de band Beirut gebruikt de ukelele. Gitarist Jimmy Stafford van Train speelde de ukelele in het nummer ‘Hey, Soul Sister’. In een interview vertelt Stafford dat ze het nummer oorspronkelijk voor een gitaar hadden geschreven: ”Het was een leuke song, maar het klonk een beetje zoals de rest van onze nummers. Niets speciaals, totdat iemand voorstelde om de ukelele te gebruiken. Ik had nog nooit ukelele gespeeld en gebruikte dus een plectrum, maar dat speelde en klonk niet goed. Toen heb ik gegoogeld en het bleek dat je de ukelele flamingostijl met je vingers moest spelen. Daarnaast heb ik de tuning veranderd om de sound beter bij het nummer te laten passen.” Stafford laat zien dat juist de ukelele iets kan toevoegen aan een song en dat zelfs als je het instrument nooit hebt gespeeld, dit gemakkelijk is om te leren. Naast de bovenstaande muzikale grootheden speelden ook George Harrison en Paul McCartney de ukelele en dichterbij huis is Blaudzun een van de bekendste ukelelespelers. De ukelele wordt dus wel degelijk serieus genomen door serieuze muzikanten.

Eenvoudig componeren

”Wat velen niet weten, is dat de ukelele het prefecte instrument is om een liedje mee te schrijven”, vertelt Marcel van der Zwet. Hij is begenadigd en gepassioneerd ukelelespeler. ”Wanneer je een song wilt componeren”, vervolgt Marcel, ”dan loop je al snel tegen de bastonen aan. Die bastonen bepalen waar je naartoe gaat. Bij een ukelele heb je ruimte om muziek te maken vanwege de afwezigheid van de bas. Daarnaast klinkt het altijd vrolijk en goed. Je hebt dus meer vrijheid met een ukelele.” Op zijn album laat Eddie Vedder zien dat juist de ukelele veel ruimte biedt om ingewikkelde melodieën te creëren, die met andere instrumenten moeilijker te realiseren zijn; juist vanwege het open geluid.

Zelfs voor punk

Volgens Marcel is de ukelele geschikt voor elke muzieksoort en wie de moeite neemt om op internet te kijken ziet dat hij daar gelijk in heeft. ”Ik speel er zelf van alles op. Disco, rock, blues, country en Spaanse muziek. Je kunt puur de ukelele gebruiken, maar bands als Train en Beirut gebruiken het ook als hun typische bandgeluid.” Eveline, Marcels vriendin en tevens ukelelespeler, vult aan: ”Het voordeel van de ukelele is dat je hem lekker hard en hoog kan spelen. Wanneer je hem in een D-tuning stemt, dan is hij geschikt voor rock, maar ook voor punk. Wanneer je een band met gitaar, bas en drums hebt, kan de ukelele een prachtige invulling geven aan het geluid. Het ligt boven op de basis. Dan moet je hem wel bij voorkeur in een hogere D-tuning stemmen. Dan klinkt de ukelele lekker puntig en hoog, en vult de muziek lekker in. Er is geen ander geluid dat hetzelfde is als de ukelele, geen concurrentie. Maar dan moet je geen bariton-ukelele nemen. Die klinkt teveel als een gitaar. Met een ukelele kun je ook beter anticiperen op wat voor muziek de band neerzet, omdat er geen dwingende bassnaar is.” Het nummer ’Elephant Gun’ van Beirut vindt Marcel een goed voorbeeld van hoe de ukelele kan worden gebruikt. Tijdens de hele song hoor je duidelijk het instrument boven de accordeon en trompet uit zonder heel nadrukkelijk aanwezig te zijn. De ukelele draagt het nummer.

Akkoorden of melodieën?

Het is vrij eenvoudig om de ukelele te spelen. Zeker als je gitarist bent. Eveline: ”Je moet de ukelele niet als een gitaar spelen. Veel gitaristen zijn gewend om met een plectrum te spelen en slaan veel naar beneden. Bij een ukelele zijn er andere manieren om de snaren aan te slaan. Meer met je vingers en naar boven slaan.” ”Ik speel vaak met mijn wijsvinger”, vult Marcel aan. ”Of met mijn duim. Je kunt ook een flamenco-roffel geven met je hele hand. Ik leg het accent vaak op de laatste toon. Ukelele spelen is een combinatie van akkoorden spelen en een melodielijntje dat op het laatste accent wordt gespeeld.” Spelen op een ukelele met andere muzikanten is ook niet moeilijk, beweren Marcel en Eveline. Marcel: ”Ga gewoon zoeken welke tonen er bij de muziek passen en speel. Het is even zoeken, maar dan kun je eenvoudig soleren. Het past namelijk al heel snel. Wanneer je een muzikant bent, kun je al snel en direct met de ukelele iets verfrissends en nieuws toevoegen.” ”Voel je ook uitgedaagd om andere dingen te doen”, vindt Eveline. ”Vertaal eens een eigen nummer naar de ukelele. Dan speel je wellicht meer de essentie van een nummer en kan het iets verrassends aan je eigen nummer geven.”

Ukelele leren spelen

Wil je ukelele leren spelen, dan maak je een goed begin met het artikel Ukelele leren spelen in 3 stappen.

Zie ook

» Ukeleles
» Ukelele-tassen & koffers
» Ukelele-snaren
» Ukelele-standaards
» Ukelele-draagbanden
» Ukelele-boeken
» Ukeleles voor kinderen

» 4 verschillen tussen de ukelele en de gitaar
» 5 fascinerende feitjes over de ukelele
» Wat is de beste ukelele voor mij?
» Welke maat ukelele moet ik kopen?
» Ukelele leren spelen in 3 stappen
» Ukelele vasthouden – Wat is de beste houding?
» Hoe moet ik een ukelele stemmen?
» Ukelele voor gitaristen: de 4 belangrijkste ukelele-akkoorden
» Verschillen tussen de ukelele, mandoline en banjo

5 fascinerende feitjes over de ukelele Ukelele voor gitaristen: de 4 belangrijkste ukelele-akkoorden 4 verschillen tussen de ukelele en de gitaar Ukelele leren spelen in 3 stappen Welke maat ukelele moet ik kopen? Ukelele vasthouden – Wat is de beste houding?