Zelf speakers bouwen? Lees dit eerst 

Stel je eens voor, je hebt wat tijd over, je hebt wat materialen en gereedschap liggen, het regent ontzettend en je hebt een werkplaatsje waar je lekker aan de slag kunt. En opeens denk je: “Ik ga zelf speakers bouwen!” We helpen je op weg.

• Zelf bouwen: beter dan kant-en-klaar?
• Hout of kunststof?
• Subwoofer of fullrange speakerkast?
• Voor de gevorderde: Thiele Small-parameters en kasten berekenen
• Afwerking en samenstelling
•     Multiplex
•     Montage
•     Hardware
•     Warnex lak of toch bekleden met vilt?
• Bedrading, aansluitpanelen enzovoorts
• Moet lukken
• Zie ook

Zelf bouwen: beter dan kant-en-klaar?

Besef ten eerste dat het ontzettend lastig is om een beter resultaat te krijgen dan een ‘off-the-shelf’ nieuw product dat je kant-en-klaar koopt. Dit blog is daarom bedoeld voor de beginner die net in de wereld van geluid stapt en gewoon wat kennis en ervaring wenst op te doen. Een hobbyproject puur voor de fun, niet omdat het beter klinkt dan een reguliere PA-set. Misschien wel iets wat je gewoon thuis kunt gebruiken, in de garage, of misschien kun je er zelfs een lokaal buurthuis of vereniging een plezier mee doen! Om te begrijpen wat er komt kijken bij het bouwen van een luidspreker (en daarmee bedoelen we dan ook de complete kast met componenten) is het misschien goed om te leren waar zo’n kast nu werkelijk uit bestaat en wat erbij komt kijken.

Hout of kunststof?

Tot ongeveer eind jaren 90 werden de meeste budget pro audio-speakerkasten uit hout gemaakt, bekleed met een soort vilten speakertapijt (of er werd hout met een zwarte/rode/blauwe toplaag gebruikt) en uitgerust met een metalen grille. Doordat de productie van kunststof steeds complexere vormen kon aannemen en de eerste fabrikanten met kunststof speakerkasten op de markt kwamen. kwam de nieuwe generatie een stuk moderner, frisser en stijlvoller ten tonele. Desondanks heeft de karakteristieke houten speakerkast nog steeds een doel vandaag de dag, zeker voor subwoofers, omdat hout nu eenmaal iets betere eigenschappen heeft dan kunststof als je dikke wanden nodig hebt. Bovendien is hout makkelijk te ‘bracen’. Een brace is een soort verstevigingsbalk die dwars door je speakerkast kan lopen, of die verbonden is aan een zijde (wand) van de kast om daar meer stevigheid in te bieden.

Subwoofer of fullrange speakerkast?

Als je wilt beginnen met het maken van je eigen speakers, zul je eerst moeten bedenken wat je precies wilt gaan maken. Wil je een subwoofer maken of een fullrange kast? Een subwoofer ken je misschien wel van je home cinema set, een andere PA-set of misschien van car audio. Het is een doorgaans vrij vierkante, hoekige kast waar één luidspreker in gemonteerd is en die zich concentreert op de weergave van lage tonen. Een fullrange kast beschikt echter over meerdere componenten die ook nog eens in goede harmonie moeten samenwerken om een mooi en zuiver geluid te creëren. Hier zit doorgaans minstens een woofer in (voor het laag, midlaag en mid) en een tweeter voor hoge frequenties. Dit wordt vergezeld van een scheidingsfilter (crossover). Een scheidingsfilter neemt het signaal (dat doorgaans van een versterker komt) en verdeelt de frequenties over de (in dit geval) twee speakercomponenten, zodat die elk krijgen wat ze goed kunnen uitversterken.

» Tweeters & Woofers
» Scheidingsfilters

Voor de gevorderde: Thiele Small-parameters en kasten berekenen

Zoals gezegd, is dit blog met name bedoeld voor de beginner die in eerste instantie wat ervaring wil opdoen en iets wilt realiseren wat op zijn minst geluid produceert. Maar wil je echt goede speakers bouwen, dan zul je met de karakteristieken van je componenten aan de slag moeten gaan. Een goede speakerbouwer, c.q. -ontwerper, zorgt ervoor dat er een bepaalde harmonie ontstaat in de keuze van componenten, filters en de kastconstructie. Dit laatste heeft onder andere te maken met de literinhoud, eventuele demping en het volume van eventuele bassreflexpoorten. Er zijn allerlei soorten software en hulpmiddelen op de markt om berekeningen uit te voeren en die worden meestal gemaakt op basis van de Thiele Small-parameters van de componenten, ook wel kortaf de T/S-parameters genoemd. Doorgaans bevatten die basisinformatie over het component in kwestie, waaronder de maximale excursie, impedanties, belastbaarheid en nog meer. Dit hoef je voor een eerste uitprobeersel niet in detail te weten.

Afwerking en samenstelling

Vervolgens moet je gaan kijken naar de behuizing die je rondom de componenten wilt gaan maken. Zoals net vermeld: als je het echt goed zou willen doen, moet je de kast gaan berekenen. Maar voor een eerste proefje heb je je handen hier vast al vol aan.

Multiplex

Een beetje speakerkast maak je van multiplex. Geen MDF, geen stroken pallethout die je toevallig nog in een hoekje hebt liggen. Gebruik degelijk materiaal dat je goed op maat kunt zagen voor het beste resultaat. Voor een beginnersproject speelt dikte nog niet erg mee, maar 15 mm multiplex is een mooie maat om mee te werken voor een forse speakerkast (zoals een 12″ of 15″ fullrange kast of subwoofer). Bouw je kleine speakers voor doeleinden in en om het huis (tot maximaal 10 inch), dan kun je ook MDF van rond die dikte kiezen. MDF laat zich overigens ook makkelijker bewerken, wat handig is als je bijvoorbeeld de hoeken van de kast wilt afronden met een frees. Budget speakerkasten die massa-geproduceerd worden, worden ook wel eens van spaanplaat gemaakt en bekleed met vilt om een beetje te verbergen dat het ‘hout’ daaronder niet spectaculair is. Als je zelf kasten gaat bouwen, is het echter belangrijk om te kiezen voor goed hout, omdat het makkelijker te bewerken en verwerken is. Het moet goed op elkaar aansluiten en mag absoluut niet gaan ‘brokkelen’, want dat verpest je resultaat.

Montage

Een speakerkast maak je door middel van mechanische, maar ook gelijmde constructies. Zorg dus voor een assorti goede schroeven; dit mogen bijvoorbeeld zelftappers zijn. Maar zorg ook voor een goede houtlijm, zodat je kieren en gaten goed kunt dichten en het plaatwerk stevig op elkaar aansluit. Je moet idealiter een soort kubus of ‘balk’ maken waar je je componenten in gaat monteren, dat is de makkelijkste methode. Wie al iets meer kennis heeft van het bouwen van speakers, kan al eens nadenken over de mogelijkheden om een ‘baffle’ te installeren. Een ‘baffle’ is eigenlijk de frontplaat van je luidsprekerkast waar de componenten in geïnstalleerd worden. De luidsprekerkast sluit zich hier doorgaans omheen en zorgt voor wat afstand tussen de baffle met componenten en de daadwerkelijke speakergrille die het hele frontpaneel bedekt en beschermt. Dit vergt echter wat meer denkwerk vooraf.

Hardware

Denk even aan de hardware die je wilt gaan gebruiken. Misschien wil je geen hardware en vind je het prima als de componenten direct in de kast geschroefd worden, er een draadje uit steekt om ze aan te sluiten op je versterker en klaar. Maar als je een beetje forse speakers gaat maken, die je ook nog eens wilt verplaatsen af en toe, denk dan aan speakerhardware. Fabrikanten als Penn Elcom bieden speakerhardware zoals metalen boxhoeken, die schade voorkomen als de punt van je speakerkast net ergens tegenaan tikt. Maar denk ook aan hardware zoals een aansluitpaneel, waar je verschillende soorten connectoren in kunt monteren die aansluiting op de meest uiteenlopende randapparatuur mogelijk maken zonder verloopjes te hoeven gebruiken. Ook voor speakergrills moet je bij Penn zijn. Je kunt kiezen voor bijvoorbeeld een kunststof of metalen grill die losse componenten beschermt, zoals je woofer, maar ook complete stukken gaas die de look van jouw speaker helemaal compleet maken. Kies je voor dit laatste, dan kun je zelfs nog schuim achter de grill monteren, wat het aanzicht mooi strak maakt en een buffer biedt voor je componenten. Denk aan vocht, maar ook stof, confetti en soortgelijk, afhankelijk van de toepassing.

» Boxhoeken
» Aansluitpanelen
» Speakergrills

Warnex lak of toch bekleden met vilt?

Qua uiterlijke afwerking van de speaker zijn er ook meerdere mogelijkheden. Een traditioneel uiterlijk krijg je met het bekleden van je speakerkast met speakertapijt, in de volksmond ook wel ‘vilt’ genoemd, maar kan gemaakt zijn van verschillende materialen. Dit vergt echter wat handigheid en ervaring met stofferen, wil je alles netjes en naadloos laten aansluiten. Hoe complexer de vorm van de kast, hoe lastiger het is om te bekleden. Je kunt ook overwegen om je speakers te lakken met een redelijk krasvaste lak: Warnex. Deze speciale lak wordt als toplaag aangebracht en meestal met een structuur-roller, zodat er een mooi patroon ontstaat. Veel professionele fabrikanten van speakerkasten maken hier gebruik van. Voordeel is ook dat je het na jaren gebruik gewoon weer eens een nieuw lakbeurtje kunt geven en tussentijds kunt bijwerken, mocht er toch wat heftigere, doch kleine schade zijn ontstaan.

» Luidspreker-tapijt
» Warnex

Bedrading, aansluitpanelen enzovoorts

Denk ook aan de nodige voorbereidingen om je zelfbouwluidspreker aan te sluiten op een versterker. Een losse woofer aansluiten is niet zo moeilijk en gaat meestal met een rode plus en zwarte min. Maak je gebruik van een tweeter, woofer en een filter of crossover, kijk dan even goed hoe je alles moet aansluiten, want vaak zijn de in- en outputs netjes gemarkeerd. Zorg ook voor de juiste draaddikte. Bij een kleine speaker voor gebruik in en rond het huis is dit niet zo van belang, maar een grote subwoofer kun je beter voeden met een kabel die voldoende dikte heeft. Een stukje speakerdraad met een kern van 2,5mm² kost je de kop niet en wat dat betreft is een dikkere kabel altijd beter dan een dunnere. Voor vaste installatie is een goedkoop model speakerkabel prima (vaak te herkennen aan twee draden die parallel aan elkaar verbonden zijn, een rood/zwarte kabel meestal). Wil je iets dat je ook mobiel goed kunt gebruiken, neem dan een kabel met dikke buitenmantel. Die is aan de binnenkant hetzelfde opgebouwd, maar heeft aan de buitenkant nog een ronde beschermende, flexibele mantel. Meestal zie je die ook op speakerkabels met vergrendelbare connectoren.

» Speakerkabel per meter/op rol

Om te zorgen dat je je luidsprekers makkelijk aan- en afkoppelt, kun je gebruikmaken van aansluitpanelen waarbij je zelf kunt kiezen wat je makkelijk vindt qua aansluiting. Vaak is hardware in de HiFi-sector voorzien van draadklemmen/draadterminals of bananenpluggen. Eigenlijk bedoeld om eenmalig in te pluggen en verder niet te veel meer aan te zitten. Maar in de PA-sector maken we liever gebruik van vergrendelbare speakerconnectoren, die je met een handomdraai vast- en losmaakt wanneer nodig. Je kunt ook nog overwegen je luidsprekers actief te maken, met een inbouw-versterker. Daarmee schroef je als het ware een versterker achterop je speaker, die je componenten voorziet van een versterkt signaal. Je moet dan wel stroom naar je versterkermodule voeren, en een lijnsignaal vanaf bijvoorbeeld je mengpaneel of DJ-controller. Houd er ook rekening mee dat dit soort constructies bij zelfbouw niet goedkoop zijn.

» Aansluitpanelen
» Luidspreker-pluggen
» Inbouwversterkers & modules

Moet lukken

Met het volgen van deze stappen – en even los van je kwaliteiten als houtbewerker – moet het zeker lukken om een simpele, werkende speaker te realiseren waar je ook echt wat mee kunt. Vond je dit leuk om te doen, kijk dan eens wat je bij een volgend bouwwerk beter kunt doen, zodat je je kwaliteiten steeds verder kunt uitbreiden. En hoe meer je je hierin verdiept, hoe meer je zult leren over de eigenschappen van speakercomponenten. Ook zul je gaan nadenken over de impact van bepaalde eigenschappen van componenten, om te zorgen dat ze passen in jouw kast-ontwerp.

Zie ook

» Alle speaker-componenten
» Speakers & toebehoren
» Alle PA-apparatuur & accessoires

» Front of house-mixen (FOH) – Hoe pakt een geluidstechnicus dat aan?
» Monitoring op het podium – Hoe en wanneer (niet)?
» Mengpaneel: functies en aansluitingen uitgelegd
» Microfoon schoonmaken – Waarom en hoe
» Muziekapparatuur repareren – Deze dingen kun je zelf doen
» Live-geluidstechnicus en band – Do’s en don’ts voor goede samenwerking
» Brom, en hoe ik het voorkom
» 5 tips voor efficiënt kabelmanagement
» Hoe voorkom je kabelbreuk?
» Kabeldikte en het berekenen ervan

Rick | Bax Music

Rick is in 2007 als 17-jarige part-time copywriter bij Bax Music begonnen en is nu productontwikkelaar eigen merken. Zijn expertise ligt in de licht- en geluidssector, evenals DJ-gear en wat studio-apparatuur.

Electro Voice: altijd raak Dynacord – op en top live geluid Van 2 luidsprekers naar volwaardige PA-speakerset Plaatsing van studiomonitoren: waar op te letten Subwoofer in je studio – Wanneer (niet) en hoe Hoe kan ik mijn microfoon aansluiten op een speaker?