Fase-problemen in de studio: zo kun je ze oplossen of voorkomen
Gepubliceerd op donderdag 11 oktober 2018
Na het opnemen van je muziek in de studio is het tijd om te mixen. Maar wat je ook doet: de mix klinkt als een natte krant. Individueel zijn de opname-sporen prima, maar als je elke schuif openzet lijkt het alsof alle onderdelen elkaar tegenwerken. Dit is waarschijnlijk een faseprobleem. In dit artikel vertel ik wat fase is, wat er aan de hand is bij fase-problemen en hoe je ze kunt oplossen of voorkomen!
Vooraf
In dit blog verwijs ik af en toe naar een geluidsfragment. Je vindt de fragmenten hier:
Wat is fase?
Zoals je misschien wel weet, is geluid niets anders dan een fluctuatie in druk binnen een medium zoals lucht. Deze schommeling in luchtdruk wordt meestal weergegeven als een soort golf. Zie de afbeeldingen hieronder. Fase vertelt ons waar we ons bevinden in deze golfbeweging en wordt uitgedrukt in graden. Als je een geluidsbron opneemt met meerdere microfoons, heb je te maken met meerdere golven die tegelijkertijd worden afgespeeld. Als de golven precies synchroon lopen, kunnen we zeggen dat ze ‘in fase’ zijn. In dat geval wordt het geluid dat uit je speakers komt twee keer zo hard. Het kan ook gebeuren dat de golven in tegengestelde richting bewegen. In dat geval zijn ze ‘uit fase’. Feitelijk geef je je speaker dan de opdracht om naar voren te bewegen maar tegelijkertijd ook naar achteren. Het resultaat is een raar dun geluid of zelfs complete stilte. Fase problemen kunnen meerdere oorzaken hebben.
Polariteit
Snaredrums worden meestal opgenomen met een microfoon aan de bovenkant en ook een aan de onderkant. Als je twee microfoons aan weerszijden van een trillend oppervlak plaatst, registreren ze precies het tegenovergestelde. Zie afbeelding 1a. In geluidsfragment 1a kun je horen dat er van de lage frequenties weinig overblijft. De oplossing is in dit geval heel simpel: keer van een van de twee sporen de polariteit om met een fase-schakelaar en alle neuzen staan weer dezelfde kant op. Zie afbeelding 1b. In fragment 1b hoor je dat de snaredrum veel voller klinkt. Als je audio-interface, microfoonvoorversterker of mixer beschikt over een fase schakelaar op ieder kanaal, kun je dit al doen tijdens de opname. Anders kun je dit ook achteraf doen in je DAW.
Afbeelding 1a – Polariteit-probleem:
Afbeelding 1b – Polariteit-oplossing:
Looptijdverschillen
Als de microfoons niet dezelfde afstand hebben tot de geluidsbron, ontstaan er looptijd-verschillen. Hier krijg je ook mee te maken als je gitaar of bas opneemt met zowel een DI als met een microfoon. In afbeelding 2a zie je dat een verschil in looptijd ervoor kan zorgen dat twee opnames in een heel ongunstige positie ten opzichte van elkaar komen te staan. In fragment 2a hoor je wat het gevolg is voor een contrabas die is opgenomen met een DI en met een microfoon. Een populaire oplossing is wederom de faseschakelaar. In afbeelding 2b zie je dat je de neuzen weer netjes dezelfde kant op kunt laten wijzen door simpelweg de polariteit van een van de opnames om te keren. Je ziet echter ook dat de vertraging die het probleem veroorzaakte er nog steeds is. Je kunt het probleem ook oplossen door het verschil in looptijd weg te nemen. Dit kun je doen door heel ver in te zoomen in je DAW tot je de golfjes kunt zien en de vertraagde opname vervolgens naar voren te slepen zodat hij synchroon loopt met de andere opname. Of je vertraagt de opname die het eerst binnenkomt met een ‘sample delay’, zoals in afbeelding 2c. In fragment 2b hoor je dat de contrabas een stuk strakker en voller is gaan klinken door het DI-spoor een paar milliseconden te vertragen. En wees gerust, met een vertraging van slechts een paar milliseconden zal het niet meteen klinken alsof de muzikant steeds te laat is. Als je geen zin hebt om zelf te gaan zitten schuiven, kun je ook gebruikmaken van plugins als ‘Pi’ en ‘Auto Align’.
Afbeelding 2a – Looptijd-probleem:
Afbeelding 2b – Looptijd-oplossing 1 (polariteit):
Afbeelding 2c – Looptijd-oplossing 2 (delay):
Reflecties
Reflecties kunnen aardig roet in het eten gooien. Als je microfoon vlakbij een reflecterend oppervlak staat, bijvoorbeeld een muur, pikt hij behalve het directe geluid van de geluidsbron ook de weerkaatsing op. Omdat het geluid dat de microfoon via de muur bereikt een langere weg heeft afgelegd, is dit geluid iets vertraagd ten opzichte van het directe geluid. Zoals je in de alinea hierboven hebt kunnen lezen, kunnen dit soort looptijdverschillen ervoor zorgen dat er hele stukken uit het frequentiespectrum van je opname verdwijnen. Dit kan zelfs gebeuren als je maar met één microfoon opneemt. Als dit zogeheten ‘kamfilter effect’ eenmaal in je opname zit, krijg je het er nooit meer uit. Het is dus belangrijk dat je het voorkomt. Het is altijd een goede gewoonte om eerst een test-opname te maken en goed te luisteren of je niks raars hoort. Pas zonodig je microfoonopstelling aan. Microfoons met een cardioïde of supercardioïde richtingskarakteristiek zijn hier heel handig. Je kunt de microfoon namelijk zo draaien dat de reflectie precies in de ‘dode hoek’ van de microfoon valt.
Fase-problemen tijden het mixen
Ook tijdens het mixen kunnen faseproblemen ontstaan. Equalizers en multiband compressors kunnen forse faseverschuivingen veroorzaken in een deel van het frequentiespectrum. Als je bijvoorbeeld een equalizer gebruikt op je snare en je luistert in ‘solo’, dan valt de faseverschuiving niet meteen op. Maar als je de snare weer hoort samen met de overheads, kan het zijn dat die vette klap opeens is veranderd in een brekend takje. In dat geval kun je kijken of je het kunt oplossen met een fase-schakelaar of sample delay. Je kunt ook kiezen voor een ‘linear phase eq’. Zoals de naam al doet vermoeden, veroorzaakt dit type equalizer geen faseverschuivingen.
Hoe los jij faseproblemen op? Of lukt het jou om fase-relaties zelfs in je voordeel te laten werken? Deel je skills hieronder!
Zie ook
» Wat is richtingskarakteristiek?
» Zang-opnames mixen in 5 stappen
» Mixen met een mix bus
» Hoe neem ik een piano op?
» Mixen met inserts en aux sends
» Microfoon-opstellingen bij stereo-opnames
» Zelf muziek masteren: 5 tips om je op weg te helpen
» Compressors, wat zijn het en hoe gebruik je ze?
» Loudness War: hoe hard is hard genoeg?
» Wat is de beste instrumentmicrofoon voor mij?
» Wat is de beste spraak- of zangmicrofoon voor mij?
» Wat is de beste studiomicrofoon voor mij?
» DAW-software
» Microfoons
» Audio interfaces
» Alle Studio & Recording-producten
Stefan werkt sinds 2015 bij Bax Music. In zijn vrije tijd is hij regelmatig in de weer met allerlei studio-apparatuur zoals microfoons, compressors en equalizers. En als hij aan het werk is trouwens ook. Verder is hij ook vaak op het podium te vinden, maar dan als drummer.
Beste Stefan,
Helaas is er geen notificatie als er een reactie wordt gegeven.
Ja het is voor de meeste waarschijnlijk duidelijk dat er van een ideale situatie wordt gesproken, maar ik denk degene welke er nog niet veel verstand van hebben lezen deze tutorials. Zij hebben mogelijk niet deze kennis en kunnen dus de fout in gaan. Dat je een sinus vorm moet gebruiken om een fase te gaan aanpassen is een veel gebruikte manier, op die manier kan je zien en meten wat je doet.
Ik heb het ook over looptijd verschillen met als toevoeging met 2 microfoons 1 geluidsbron opnemen, misschien een stap verder als deze tutorial voor bedoeld is. Dit wordt vaker gedaan omdat niet elke microfoon niet hetzelfde klinkt. In die gevallen wordt er meestal een tweede microfoon gebruikt om het lagere segment bij de mixen als aanvulling. Het heeft dus ook gewoon te maken met de fase verschillen.
Waar ik de extra opmerking over had is dat niet iedereen 2 gelijk uitgevoerde microfoons gebruikt, dan is het belangrijk als je fase verschillen wilt vermijden om niet naar de kapsels te kijken maar naar het opname element (wat daadwerkelijk het geluid omzet naar een elektrisch signaaltje).
Dat is precies wat ik bedoel, minimale fase verschillen lekker laten zitten tenzij ze echt opvallen. Als je heel strak op fase (wat tegenwoordig kan met de DAW) gaat zetten, dan kost het je ten eerste heel veel extra tijd (vooral bij veel tracks). Daarnaast verlies je het natuurlijk klinkend geluid. Alles netjes op fase klinkt voor het gehoor niet natuurlijk, we zijn immers geen robots waardoor er altijd een minimaal verschil optreed. Daarnaast zal de overgrote meerderheid het niet horen maar is het voor ons wel zichtbaar door het gebruik van de DAW.
Wat ik dus eigenlijk zeg, vertrouw op je oren en dat het niet minuscule nazoeken of alles perfect is. En ik weet echt wel dat dit als beginnen niet heel makkelijk is omdat ook dat een kunst is welke je moet aanleren.
Nog een tip welke ik laatst meekreeg:
Sla wijzigingen op in een nieuw bestand (save as), hierdoor kan je sneller terug gaan naar een wijzing welke toch niet bevalt. Daarnaast laat je mix even een nachtje bezinken en luister de volgende dag nogmaals naar je mix. Waarom, je oren worden luister moe waardoor je gaat compenseren (bijvoorbeeld het hoog) wat niet nodig is en je hierdoor teveel krijgt.
Bedankt voor de tips weer, Marius.
Net als Bart zie ik er wel een paar in staan.
In het eerste stukje gaan jullie uit van een ideale situatie. Er zijn verliezen waardoor dit bijna nooit voorkomt. Het klopt als er een gelijke ingangssignaal sterkte is digitale verwerking, bij analoog zal er door het mengpaneel ook verschil ontstaan (kan al heel minimaal zijn).
Bij de snaredrum, ja en nee. Ze komen bijna altijd beter in fase te staan en niet helemaal, zelfs de pro’s hebben er “last” van. Warren Huart (producelikeapro) heeft er wel een mooie YouTube filmpjes over gemaakt.
Looptijdverschillen: ja die ontstaan in de microfoons bij het opname element, dus niet bij verschillende microfoons de kapsels gelijk leggen maar de opname elementen van de microfoons. En dan nog kan je last krijgen van fase verschillen, je ontkomt er bijna niet aan. Als je time alignment gebruikt gaat het juist klinken dat de muzikant op tijd is maar doe dit niet heel strak, het heeft juist z’n charme en kan het geluid juist voller maken mits uiteraard het gat niet te groot is.
Mijn tips: zorg dat bij de opname de fase van de tegengestelde microfoons al goed staat (1 in tegen fase) zodat je dit al kwijt bent, een stukje voorbereiding voor de opname.
Voor een time alignment kan je kiezen als het globaal hetzelfde fase foutje heeft, bij veel verschillende verschillen moet je gaan schuiven in de track zelf of bij te veel er voor kiezen om een nieuwe opname van dat instrument te maken. Ook kan je in de meeste DAW’s wel een klein stukje opnieuw opnemen over de oude track heen.
En de laatste en misschien wel de belangrijkste, ga niet te strak corrigeren. Dit komt het geluid niet ten goede en kan hierdoor body verliezen, doe alleen de gene die “erg” opvallen in het geluidsbeeld.
Beste Marius,
Dank voor je bijdrage. In dit artikel heb ik gekozen voor een sinusgolf in een DAW. Deze klinische setup is bedoeld als illustratie. Dat het in werklijkheid niet zo zwart/wit is spreekt voor zich lijkt me.
Wat je schrijft over looptijdverschillen snap ik niet helemaal. Wat ik in ieder geval bedoel is dat geluid een bepaalde reistijd heeft. Als de ene microfoon verder weg staat dan een andere microfoon dan pikken ze het geluid niet tegelijkertijd op en ontstaat er per definitie een faseverschil. Bijvoorbeeld bij close mics en overheads. Misschien doel je op het feit dat condensatormicrofoons en dynamisch microfoons een ander werkingsprincipe hebben en daardoor per definitie nooit perfect in fase zijn?
Bij drums is het inderdaad niet nodig (en niet mogelijk) om de faseverschillen helemaal op te lossen. Drumopnames die ‘perfect’ in fase zijn klinken heel punchy maar ook vrij 2 dimensionaal. Fase verschillen zorgen voor een ruimtelijker geluid. Gitaar en bas klinken vrijwel altijd beter als ze zoveel mogelijk in fase zijn. Omdat de signalen van twee microfoons bij een gitaarversterker een hele sterke faserelatie hebben krijg je bij de kleinste verschuiving al een heel sterk kamfiltereffect. Maar smaken verschillen.
Mooie share,hou ik van
Beste Gerard,
Dank voor je reactie. Dat horen we natuurlijk graag.
Leuke blog maar met fouten, wordt dit ooit gecontroleerd?
Het wordt op dit moment gelezen door diverse specialisten binnen Bax Music. Maar ik ben natuurlijk ook heel benieuwd naar wat voor fout jij hebt ontdekt.