Zijn de lasers in een lichtshow gevaarlijk?

Rick | Bax Music schreef:

Beste Simon,

Dank voor je vraag. Hieronder mijn (uitgebreide!) antwoord. Je zult merken dat ik nogal streng ben, maar dat is omdat voor mij de veiligheid van de bezoekers te allen tijde voorop staat.

“erg gaaf natuurlijk, maar kun je deze zonder problemen op de dansvloer richten?”

Nee, niet zonder problemen. Je moet op basis van wat je wilt bereiken op een gegeven moment dus in het publiek gaan scannen, wat dus betekent dat je stralen in je oog kunt krijgen. Met een laser van 600 mW gecombineerd vermogen zit je in laserklasse 4 en is er dus zowel bij directe aanstraling als bij reflecties op bepaalde oppervlakten (denk aan een glimmende dansvloer!!) ook zeker gevaar en risico!

“of moet je de laser altijd boven het publiek richten?”

De regel is dat je nooit een laser in je publiek laat schijnen en minimaal 3 meter verticale afstand houdt vanaf elke plaats waar een persoon zich kan bevinden. In de praktijk zijn er echter mogelijkheden om op basis van de lasereigenschappen (de output, de divergentie gemeten in mrad, de eigenschappen van de ruimte en de afstand tot je publiek) berekeningen te doen waarop jij een risico-analyse loslaat. Feitelijk moet je het zo zien: Je schijnt een laser niet in je publiek tenzij jij kunt aantonen aan een jurist of specialist dat het wel kan. En dan zul je met een behoorlijk goed en onderbouwd verhaal moeten komen. Dit baseer je op onder andere de MPE, de Maximum Permissable Exposure, oftewel de maximale blootstelling aan laserstralen. Daar bovenop kunnen nog specifieke regels gelden zoals bijv. de Arbowet: https://www.arbopodium.nl/arbo-index/arbo-in-de-praktijk/lasers/

Een laser is niet zomaar een speelgoedapparaat wat je zomaar even neerzet. Het is een apparaat dat bij verkeerd gebruik of te laat signaleren van problemen echt serieus letsel kan veroorzaken en naast de aansprakelijkheid en financiële + juridische consequenties daarvan moet je niet willen dat er een redelijke kans bestaat dat jouw product een ander wat zou aandoen.

Voor professionele installaties voor bijvoorbeeld festivals, clubs en soortgelijk is er sowieso een aparte (en liefst gecertificeerde) laser safety operator werkzaam die continu zicht heeft op de performance van de lasers. Die persoon moet bovendien direct beschikking hebben over een noodknop waarmee de hele laser-installatie bij eventuele problemen in 1 keer uitgeschakeld kan worden. En er voor zorgen dat onbevoegden het systeem niet zomaar in werking kunnen brengen!

Bovendien moet er een plan beschikbaar zijn waarin een risico-analyse besproken wordt, waarin alle mogelijke problemen die veroorzaakt zouden kunnen worden (leidend tot schade en letsel) zoveel mogelijk bekend, beperkt en voorkomen worden. Mocht er later onverhoopt toch wat misgegaan zijn dan is het aan jou om te laten zien en te bewijzen dat je er alles aan gedaan hebt om datgene toch te voorkomen.

“als dit het geval is, is het gebruik van dergelijke laser redelijk beperkt. zeker in een lage tent…”

Klopt. Een laser blijft nu eenmaal een gevaarlijk product, al staat men vaak niet zo stil bij de gevaren die in zo’n apparaat schuilen. Je weet als mens dat je je hand niet boven een vlam moet houden, want dat kan brandwonden veroorzaken. Dat merk je ook aan de hitte die van vuur af komt, op afstand al. Bij een laser is het anders, omdat je bij daglicht een laserstraal al lastig ziet en bovendien alle energie uiterst geconcentreerd afgegeven wordt. Een laser van 1 – 1.5 Watt met statische, stilstaande straal kan een kassabon op 20 cm afstand al doen laten smeulen/ontbranden en een rijtje ballonnen laten klappen als je het uiterlijk een minuutje de tijd geeft. Laat staan dat je daar je hand voor in de plaats houdt. Wil je dat in je publiek gaan schijnen?

Het is ook niet verstandig om met een ronkende kettingzaag in een speeltuin rond te lopen waar kinderen aan het spelen zijn, om bomen om te zagen. Terwijl niemand me dat in principe verbiedt en ik ook zo even een kettingzaag kan kopen in een bouwmarkt, of online kan bestellen. Dat klinkt misschien als een heel stom en overdreven voorbeeld, maar je voert nu eenmaal iets uit met een gevaarlijk apparaat terwijl je niet weet hoe het aanwezige publiek reageert. Je kunt je laser nog zo netjes boven het publiek positioneren en laten projecteren, maar er moet maar iemand flink springen of bij een ander op zijn schouders gaan zitten en je hebt alsnog een serieus risico te pakken, ondanks dat je toch even stilgestaan hebt bij de gevaren en daar iets, maar nog zeker niet voldoende aan hebt gedaan.

Een laser hoort niet thuis in een lage tent. Wil je toch iets met een dergelijk effect, kijk dan eens naar een grating laser die je weg van je publiek kunt houden, dus zo hoog mogelijk en buiten bereik. Omdat er gebruikgemaakt wordt van een optiek waarmee de laserstralen fysiek opgebroken worden in tientallen losse stralen is de kracht van de individuele stralen beperkt en veel minder riskant bij stilstand. Maar afstand is wel erg belangrijk, omdat dichtbij het toestel de stralen alsnog veel geconcentreerder zijn en toch vanuit één punt komen. Dit is echter nog steeds niet risicovrij – blijf nadenken over wat je doet en ga er altijd van uit dat men iets vindt om jouw maatregelen te omzeilen! En laat zeker een laser niet zomaar onbeheerd zijn gang gaan.

“Echt heel sterk lijkt hij niet, maar ik wil natuurlijk geen mensen in gevaar brengen”

Je gaat een laser, dus een toestel wat de mogelijkheid heeft om letsel toe te brengen, moedwillig introduceren aan je publiek. Dus je gaat sowieso een bepaalde vorm van gevaar en risico introduceren. Als je namelijk ècht niemand in gevaar wilt brengen, zou je namelijk helemaal geen laser willen en gaan gebruiken. Voor grote events en festivals geldt dit op nog veel grotere schaal. Je moet wel honderdduizend “wat als…”-vragen stellen om je risico’s in kaart te brengen en voor alles een plan hebben om het op te vangen en er alles aan te doen om dat af te vangen. Wat als een motortakel faalt, wat als de beugel van mijn movinghead faalt, wat als iemand in een trussconstructie wil gaan klimmen, wat als door noodweer een tent dreigt in te storten, wat als we het terrein moeten evacueren, wat als er storm- en hoosbuien komen… Daarbij ga je nog veel meer mensen aan die potentiële gevaren blootstellen, met nog veel grotere impact als het serieus fout gaat! Dan wordt jouw manier van voorbereiding pas belangrijk, omdat jij dan met een verhaal moet komen dat je alle risico’s geïnventariseerd hebt en er tevens alles aan gedaan hebt binnen het redelijke en mogelijke om te voorkomen dat het toch mis heeft kunnen gaan.

Datzelfde geldt bijvoorbeeld voor het gebruik van dikke rook in een ruimte door een rookmachine. Niet qua verstikkingsgevaar of iets dergelijks want dat kan haast niet, maar wat denk je van desoriëntatie bij een plotselinge paniekuitbraak? Iemand die een afstapje niet ziet en valt en misschien wel een been kan breken? Een onschuldig lijkende bellenblaasmachine (apparaat wat vloeistof bewerkt en verspreidt in de vorm van bubbels), wat gladheid en evt. problemen met elektronica kan veroorzaken? Allemaal potentiële risico’s waarvan de impact bepaald moet worden. Jij bent uiteindelijk degene die besluit het apparaat wel of niet in te zetten.

Wees je bewust van wat je aan het doen bent. De hele kunst van de entertainmentsector is eigenlijk om door haast onmogelijke en ergens toch gevaarlijke dingen toch op een betrekkelijk veilig en risico-beoordeeld niveau uit te voeren, je publiek te verbazen en te vermaken. JIJ moet echter kunnen aantonen dat dit op een verantwoorde en zo veilig mogelijke manier gebeurt. Zeker bij gevaren die op het eerste gezicht vrij onschuldig lijken te zijn. Want zoals je zelf aangeeft, zo fel of sterk lijkt die laserstraal niet… toch? Maar kun jij dat op zo’n manier beoordelen?

Als iemand toch een vorm van letsel oploopt door toedoen van iets waar jij verantwoordelijk voor bent en je verhaal is “Tja, ik wou nu eenmaal een vette lasershow in deze lage tent realiseren en ik dacht dat het wel kon want zo sterk leek dat apparaat niet…”, is dat niet bepaald een sterk verhaal. Gelukkig komt letsel door entertainment-laserproducten echt zelden voor, met name omdat je tegenwoordig qua technische opbouw vrij goede apparaten kunt krijgen voor relatief weinig geld die redelijk betrouwbaar zijn en voorzien zijn van snel bewegende spiegels/scansets, waardoor de risico’s alweer wat kleiner worden. Maar zonder gevaar is het absoluut NOOIT.

“Zijn er richtlijnen etc waar je op moet letten bij het maken van een lasershow?”

Zeker, de IEC (EN / DIN) 60825-1:2014 richtlijn.

“IEC 60825-1:2014 is applicable to safety of laser products emitting laser radiation in the wavelength range 180 nm to 1 mm
(…)
The objectives of this part of IEC 60825 are:
– to introduce a system of classification of lasers and laser products emitting radiation in the wavelength range 180 nm to 1 mm according to their degree of optical radiation hazard in order to aid hazard evaluation and to aid the determination of user control measures;
– to establish requirements for the manufacturer to supply information so that proper precautions can be adopted;
– to ensure, through labels and instructions, adequate warning to individuals of hazards associated with accessible radiation from laser products; and
– to reduce the possibility of injury by minimizing unnecessary accessible radiation and to give improved control of the laser radiation hazards through protective features. This edition includes the following significant technical changes with respect to the previous edition:”.

Bron: https://www.iecee.org/dyn/www/f?p=106:49:0::::FSP_STD_ID:3587

Dit is ook een interessant artikel van PLASA: https://www.plasa.org/wp-content/uploads/2017/11/plasa_laser_guidance-1.pdf

Tevens kun je een opleiding volgen tot Laser Safety Operator or Laser Safety Officer waar je een certificaat van kunt krijgen. In zo’n cursus leer je onder andere hoe je met berekening van de divergentie en kracht van een laserstraal, met inachtneming van de ruimte (en zijn eigenschappen) waarin je dit gaat gebruiken, je opstelling kunt gaan bepalen.

Rick | Bax Music