Koopgids: Hoe kies ik de juiste gitaar potmeter?

De toonregelingsknoppen op uw gitaar worden ook wel eens aangeduid met de term 'potmeters'. Strikt gezien is dit niet helemaal juist. Aan de buitenkant van de gitaar ziet u slechts de knoppen die aan de potmeters bevestigd zijn. Een defecte potmeter kan uw spelplezier behoorlijk bederven. Andersom kan een upgrade van de potmeters in bepaalde gevallen flinke verbetering opleveren wat geluid betreft. Bij Bax-shop kunt u kiezen uit een breed scala aan verschillende potmeters, de onderstaande koopgids is bedoelt om u op weg te helpen in het kiezen van het juiste model. 

Wat doet een potmeter?

In een gitaar worden potmetersgebruikt voor de toon- en volumeregeling. Potmeter staat voor potentiometer, oftewel spanningsdeler die werkt middels een weerstand. Simpel gezegd kunt u met een potmeter het uitgangssignaal variëren van 0% tot 100%. Oftewel u kunt bijvoorbeeld het volume traploos instellen van helemaal open of dicht draaien. Hoewel er enkele uitzonderingen zijn worden bij gitaren vrijwel uitsluitend draaipotmeters gebruikt. Het mogen dan nietige onderdelen lijken, potmeters hebben een grote invloed op het geluid van uw gitaar. Een veel geliefde modificatie bij bijvoorbeeld Squier modellen is dan ook het vervangen van de potmeters.

Welke potmeter heeft u nodig?

Welke potmeter voor u het meest geschikt is hangt af van een groot aantal factoren. Hieronder zullen enkele van de belangrijkste factoren kort worden behandeld. Om het niet onnodig ingewikkeld te maken zal in de meeste gevallen de Engelse benaming worden aangehouden en indien nodig worden verduidelijkt. Dit aangezien de Engelse benaming de meest gangbare is.

1. Logaritmisch of lineair

Wat werking betreft zijn er twee typen potmeters, namelijk potmeters waarbij de weerstand logaritmisch verloopt en potmeters waarbij de weerstand lineair verloopt. Lineaire potmeters zijn het meest geschikt voor toonregeling terwijl voor volumeregeling een logaritmische potmeter beter geschikt is.

2. Weerstand

Welke weerstand u nodig heeft is sterk afhankelijk van uw elementenconfiguratie. Humbuckers hebben veelal een hogere output en dan is een potmeter met een hoge weerstand van 500k (kilo Ohm) of uiteraard ook wenselijk. Voor humbuckers met een ultra hoge output zijn er zelfs potmeters van 1000k verkrijgbaar. Bij een gitaar met enkel single-coils zullen potmeters van 250k het sprankelende geluid van de elementen veel beter uit de verf doen komen. Bij gitaren met een HSS configuratie worden vanwege de humbucker potmeters van 500k gebruikt. Over het algemeen geldt dus voor potmeters: hoge output (van de elementen), hoge weerstand (van de potmeter).

De uitzondering die de regel bevestigt wordt in dit geval gevormd door de actieve elementen. Actieve elementen mogen dan bekend staan om hun hoge output, ze gebruiken potmeters met een bijzonder lage weerstand (25k). Dat lijkt vreemd, maar actieve elementen bereiken hun hoge output door de boost die ze van de voorversterker krijgen. In feite hebben de elementen zelf juist een hele lage output. De toon en volumeregelaars  zijn in het circuit voor de preamp geplaatst dus daar waar de output nog geen boost heeft gehad en derhalve nog bijzonder laag is. Aangezien actieve elementen nog meer gespecialiseerde elektronica nodig hebben, wordt deze bij actieve elementen vrijwel altijd meegeleverd.

3. Standaard of Push-pull 

Eigenlijk zegt de naam al genoeg, push-pull potmeters kunt u uittrekken en weer indrukken. Aan dit type potmeters kunt u een tweede functie toekennen. Technisch gezien biedt de push-pull functie een mogelijkheid voor een extra schakeling. In principe kan dit van alles zijn maar in de gitaarwereld worden push-pull potmeters vooral gebruikt voor coil-split of coil-tap functies waardoor u een humbucker als enkelspoelselement kunt gebruiken.

4. Type Shaft

Met de shaft wordt de 'schacht' van de potmeter bedoeld, oftewel het deel waaraan u draait. Het mag dan fysiek gezien een klein detail zijn, het is wel degelijk een cruciaal detail.

4.1 'Long-Shaft' vs 'Short-Shaft'

Allereerst is er de lengte van de schacht Bij gitaren met een dikke body heeft u vanzelfsprekend ook een lange schacht nodig, anders zou de schacht niet boven de body uitkomen. Hier is de schifting vrij eenvoudig, 'long-shaft' potmeters hebben een lange schacht. Als de lengte van de schacht niet wordt vermeld kunt u er bij vrijwel iedere fabrikant van uitgaan dat het om een 'short-shaft' exemplaar gaat.

4.2 'Solid-shaft' vs 'split-shaft'

Ook hier spreken de benamingen eigenlijk voor zich. 'Solid-Shaft' potmeters hebben een solide schacht en 'split-shaft' modellen een gespleten schacht. Voor solid-shaft modellen heeft u knoppen nodig die middels een schroefje worden vastgezet (zoals bijvoorbeeld bij vintage Fender Telecasters). Bij split-shaft modellen moet u knoppen gebruiken van het zogenaamde 'push-on' type.

4.3 Metric vs 'American' 

Dit is waar het enigszins ingewikkeld wordt. Zoals u wellicht weet houden de Amerikanen en de Britten een ander maatstelsel aan dan de meeste Europese en Aziatische landen. De Britten en de Amerikanen houden het 'Imperial' maatstelsel aan. In de gitaarwereld wordt dit meestal eenvoudigweg aangeduid met 'American'. Daartegenover staat het metrische stelsel. Op zich geen ramp ware het niet dat men dit stug heeft doorgevoerd met als gevolg dat potmeters die volgens het metrische systeem zijn gemaakt, verschillen van 'American' potmeters. Als u de potmeters van uw gitaar wilt vervangen maar u wilt uw draaiknoppen behouden is het dus zaak om het type te weten te komen. Andersom geldt uiteraard hetzelfde, wilt u andere knoppen op uw gitaar zetten dan moeten ze natuurlijk wel passen.

Gelukkig is de stelregel in dezen vrij eenvoudig, bij gitaren die op het Amerikaanse continent zijn gemaakt en bij Britse gitaren kunt u er gerust van uit gaan dat de potmeters 'American' zijn. Voor gitaren uit Europa en Azië worden vrijwel uitsluitend 'metric' potmeters gebruikt. Helaas zit hier nog wel een addertje onder het gras en wellicht ziet u het al aankomen. Bekende Amerikaanse merken zoals Fender, G&L en jackson maken ook modellen in Azië. Dit is een belangrijk detail om rekening mee te houden, bijvoorbeeld voor als u van plan bent uw Aziatische Telecaster een upgrade te geven.

4.4 'knurling'

Met knurling wordt het aantal kartels op de schacht. Bij zogenaamde 'smooth-shaft' potmeters speelt dit niet want deze zijn gewoon glad en niet voorzien van kartels. Wederom gaat het hier om een fysiek klein maar in de praktijk zeer belangrijk detail. Het aantal kartels op de schaft van de potmeter is namelijk voor een groot deel bepalend voor het type knop. Simpel gezegd, een knop die geschikt is voor een schacht met 18 tandjes zal niet passen op een schacht met 24 tandjes. Een schaft met 18 tandjes wordt 'Coarse'genoemd terwijl een schaft met 24 tandjes 'fine' wordt genoemd.

Meten is weten

Het moge onderhand duidelijk zijn, bij het vervangen van de potmeters of de draaiknoppen van uw gitaar komt meer kijken dan u op het eerste gezicht zou denken. Gitaarfabrikanten werken nou ook niet echt bepaald mee om het gemakkelijk te maken. Veel fabrikanten kiezen er namelijk voor om exact aan te geven voor welk model gitaar een knop of potmeter geschikt is, in plaats van alle bovenstaande factoren te benoemen. Bij gitaarmodellen die uit het assortiment zij, is de benodigde informatie vaak helemaal lastig te vinden. Met een beetje boerenverstand komt u echter al een heel eind.

Mocht u er nog steeds niet uitkomen dan kunt u altijd een expert bij Bax-shop om raad vragen. In dat geval geldt uiteraard dat hoe meer informatie u kunt geven over uw huidige potmeters en knoppen, des te groter de kans dat men u afdoende kan helpen.

> Bekijk ons gehele assortiment gitaar potmeters
> Bekijk ons gehele assortiment gitaar onderdelen & gereedschap
> Bekijk ons gehele assortiment gitaren en toebehoren