Geweldig dat notatiesoftware je tegemoet treedt met tal van hulpjes en voorzieningen. Je moet je hoofd er wel bij blijven houden, maar over het algemeen zijn notatiepakketten echt fantastische applicaties. Maar waar kies je voor? Sibelius is niet het enige notatiepakket op de markt, maar inmiddels wel het meest populaire. Het pakket is er voor Windows en Mac, en is in gebruik een hybride tussen keyboard-shortcuts en muisbewegingen. Wie de sneltoetsen een beetje kent, kan zeer snel en efficiënt met Sibelius werken. Velen loven Sibelius dan ook vanwege het grote gebruiksgemak, dat zijn de echte power-users die de hotkeys kennen!
Twee versies, diverse licenties
De betaalde Sibelius is er in twee vormen: de Sibelius Artist-versie (die heette voorheen gewoon Sibelius, en konden we ook wel de standaardversie noemen) en de Sibelius Ultimate-versie. De Ultimate-versie kan alles, de Artist versie kan minder, maar is in feite nog steeds een prachtig pakket voor mainstream-muziek en orkestraties die niet te complex en/of uitgebreid worden. Natuurlijk heeft de Artist versie ook een gunstiger prijsstelling, dus wat dat betreft geen verrassingen. Daarnaast zijn er nog uiteenlopende licentievormen. Over al deze versie- en licentievormen gaan we de nodige uitleg geven!
Over orkestratie
We leven in een tijd waarin de virtuele orkesten steeds beter worden. Dat heeft als bijkomend prettig effect dat de producers die ermee werken zich ook wat meer thuis voelen in het orkestrale genre. In de 'primitieve' jaren 90 was dat nu eenmaal minder aan de orde; de beperkte klank gaf je niet direct de overtuiging dat je productie direct gespeeld zou kunnen worden door een orkest. Tegenwoordig is dat dus heel anders - en vooral: veel beter! Het zou zelfs kunnen dat de huidige generatie producers juist om die reden ook eens met een écht orkest zou willen werken. En dan begint de ellende!
Een vak apart
Want maak maar eens een goede partituur, dat is werkelijk een vak apart. In feite zou je je partituur opnieuw op moeten bouwen, maar dan niet met een MIDI-productie in 't achterhoofd, maar met een orkest in 't achterhoofd. Mensen dus, geen machines. Notatiesoftware neemt een groot deel van deze zaken op zich, maar dat neemt niet weg dat de gebruiker er zelf wel iets van moet weten. Een groot nadeel van het maken van een partituur is dat er zo enorm veel symbooltjes en regeltjes zijn. Bovendien lijken ze helemaal niet op hoe je zulke problemen in je DAW zou oplossen. Een voorbeeld: veel instrumenten die legato bespeeld kunnen worden (zoals strijkers en blazers) bereiken dit effect in een DAW door overlappende noten te spelen. De sample-player (zoals Kontakt of Halion) herkent de overlap en regelt dan de rest. In een partituur werkt dat niet zo, daar omring je niet-overlappende legatonoten met een legatoboog. Nog een voorbeeld is de concertharp; dit is een diatonisch instrument - simpel gezegd: alleen de witte toetsen van een piano. Wie de snaren individueel een halve toon omhoog of omlaag wil stemmen moet dit zeer nauwkeurig aangeven in de partituur, terwijl 't in de MIDI-versie gewoon een kwestie van spelen is. Zo zijn er nog tal van verschillen tussen hoe MIDI werkt en hoe een echte partituur werkt.
Sibelius First
De First-versie is een gratis product; genoeg mogelijkheden om er mee te experimenteren. Maar al heel gauw wil je een grotere editie gebruiken. De grootste beperking van de First-versie is dat je maar vier notenbalken krijgt. Nu is ‘t zo dat in vroeger tijden - bijvoorbeeld toen er wekelijks orkestmuziek voor tv gemaakt moest worden - componisten in de regel een ‘reduced score’ maakten. Een soort grove samenvatting van het muzikale idee, met meerdere instrumentenlijnen op een balk. Terwijl de componist doorging met het maken van de rest van de muziek konden orkestrators die reduced score intussen uitwerken in correcte partituren voor de spelers. Om een voorbeeld te noemen: je zou prima de trombones en tuba op een enkele balk kunnen zetten, zolang de orkestrator maar begrijpt wat de bedoeling is.
Betekent dat dan dat je aan de First-versie met z’n vier balken genoeg hebt voor een goede orkestratie? In de praktijk eigenlijk niet. Ja, de suggestie van de muziek zul je enigszins kwijt kunnen in een paar balken, maar je hebt waarschijnlijk zelf geen orkestrator in dienst. Veel componisten doen dat liever zelf, en dan hebben ze eigenlijk alleen maar iemand nodig die de dynamiek en symbooltjes controleert en aanpast waar nodig.
Daar komt nog bij dat er tegenwoordig heel veel meer nuance mogelijk is dan wat je in de oude tv-tijd had. Ga maar na: de opnamemogelijkheden waren toen nog niet heel geweldig. Het moest vooral hard en duidelijk zijn. Dat die ene basklarinet iets heel subtiels wilde doen was leuk, maar in de praktijk hoorde je daar toch niets van. Als alle partijen er vooral waren om bas, melodie en akkoord te ondersteunen, dan had je als componist of songwriter eigenlijk wel genoeg aan een paar balken. De orkestrator deed de rest.
Tot zover een stukje geschiedenis, pak vooral Sibelius First om aan ‘t pakket te snuffelen als je deze productserie nog niet kent. Maar zo gauw je grotere plannen hebt: Artist of Ultimate. Tenzij je een singer-songwriter bent die genoeg heeft aan zang en gitaar, daar is de First-versie goed genoeg voor. De afweging is dus eigenlijk gewoon ordinair rekenwerk.
Sibelius - Enkele verschillen tussen de versies
Het is ondoenlijk om alle verschillen op te sommen, vandaar een kleine greep uit de mogelijkheden die voor de meesten van belang zijn. Zo zijn kruizen, mollen, dubbelkruizen en dubbelmollen voor de meeste gebruikers meer dan afdoende. Dit zit dan ook in de Artist-versie. Sibelius Ultimate doet daar onder andere kwarttonen bij. Niet heel relevant voor de Westerse mainstream, maar wie het nodig heeft investeert in de Ultimate-versie. Verder: vier zestiende noten zitten vaak in een groepje van vier aan elkaar verbonden, maar technisch gezien zouden 't ook twee groepjes van twee kunnen zijn. Wie met deze verdelingen wil experimenteren heeft de Ultimate-versie nodig, in de Artist-versie maakt Sibelius zelf deze keuze. Het lijkt triviaal, maar soms kan het veranderen van zo'n detail de leesbaarheid van een partituur verbeteren. Als dit betekent dat de repetitie sneller verloopt, dan levert dat gelijk iets op.
Het aantal notenbalken is eerder aangestipt, en is dan ook een belangrijke: bij Artist krijg je er zestien, bij de Ultimate-versie is dit aantal onbegrensd. Of dit van belang is hangt sterk af van de omvang van je project. Een standaard symfonieorkest, niet al te uitgebreid, zou goed passen in zestien balken, mits de individuele instrumenten in een sectie een min of meer vergelijkbare partij hebben. Wie drie trompetten heeft waarvan er steeds twee een akkoordfunctie hebben terwijl de derde een melodische functie heeft, kiest liever een losse balk voor de melodie en een losse balk voor de andere twee trompetten. Zoiets kost dan dus een extra balk van de zestien! Er zitten virtuele instrumenten in Sibelius, zo kun je al horen hoe 't ongeveer gaat klinken zo gauw een echt orkest je werk gaat spelen. Bij de Artist-versie is deze library 10 GB groot, bij de Ultimate-versie is deze library 36 GB. Zo zijn er tal van kleine details in de Ultimate-versie die op het eerste gezicht niet heel significant lijken, maar die zeer significant kunnen zijn voor de leesbaarheid en de mogelijkheden.
Voor wie is welke editie?
De Sibelius Ultimate-editie kan alles, en is bedoeld voor grote projecten en grote orkesten. Niet alleen symfonieorkesten, maar ook in bijvoorbeeld de HaFaBra-sector is Sibelius Ultimate een alleskunner. Met name als je een aantal visuele kenmerken wilt kunnen tweaken dan ben je bij de Ultimate-versie aan het goede adres. Als je grootse wensen en bedoelingen hebt, dan is er eigenlijk geen keuze: Sibelius Ultimate is dan wat je nodig hebt. Als je niet de bovenstaande wensen hebt en je je muziek in zestien notenbalken kunt passen, dan is de Artist-versie een prima keuze. Met name voor starters en kleine ensembles is deze Artist meer dan afdoende.
Enkele Ultimate-edities omvatten extra software. Het gaat hier om speciale programma's om partituren te scannen en te converteren naar Sibelius-noten, of om audiofragmenten te ontleden in Sibelius-noten. Waarom? Simpel: een partituur nabouwen kost toch wel wat tijd, als er hulpmiddelen zijn om dit proces te versnellen... waarom niet? Gemak dient de mens, immers. Bij enkele van de Sibelius Ultimate-versies zitten de Ultimate-versies van een of meer van deze pakketten. Bij de reguliere Sibelius Ultimate-edities zitten de Lite-versies van deze pakketten. De drie pakketten zijn overigens ook los verkrijgbaar.
Het licentiemodel
Aangezien Avid eigenaar is van Sibelius is er een licentiemodel dat vergelijkbaar is met dat van Pro Tools. Dus ook bij Sibelius zijn er diverse licentievormen, en ze zijn niet voor iedereen altijd even duidelijk gebleken. We hebben 't net als bij Pro Tools weer terug gebracht tot de essentie, in de hoop wat licht te scheppen in de inmiddels beruchte licentieduisternis. Voor zowel Sibelius Artist als de Sibelius Ultimate editie zijn er vaste licenties en abonnementen. De meeste gebruikers zullen, naar verwachting, voor de vaste licentie kiezen, door Avid zelf perpetual genoemd. Deze licentie lijkt 't meest op hoe dit soort software traditioneel werkt: installeren wanneer je wilt, gebruiken wanneer je wilt. De abonnementen zijn vooral handig als je bijvoorbeeld een jaartje met Sibelius wilt werken (bijvoorbeeld omdat je eenmalig in een groot orkestratieproject zit) en daarna geen plannen meer hebt om er verder mee te werken. In dat geval is een jaarabonnement een stuk voordeliger dan de vaste versie.
Net als bij Pro Tools - en we zien het nu en dan ook al bij andere fabrikanten - krijg je ondersteuning en updates bij je Sibelius; de jaarlijkse updates & support. De updates maken dat je altijd met de nieuwste editie werkt, terwijl de support ervoor zorgt dat je ondersteuning krijgt vanuit Avid. Dus als je even niet weet hoe je iets moet doen (en bij notatiesoftware is dat niet ondenkbaar vanwege de vele mogelijkheden) dan is er iemand van Avid die je (online) helpt. Die updates & support is een service waar wel een kostenplaatje aan vast zit. Als je een vaste versie hebt, dan krijg je die service een jaartje. Na dat jaar houd je gewoon je vaste versie, met de meest recente updates uit dat jaar, maar niet meer dan dat. Wil je toch weer nieuwe updates en support, dan moet je deze service verlengen of (inmiddels een oud begrip) hernieuwen. Verlengen betekent dat je binnen de gestelde termijn (bijvoorbeeld een jaar) investeert in een nieuwe periode van updates en support. Als je deze deadline vergeet of negeert en veel later dus nieuwe updates en support wilt, dan moet je je licentie hernieuwen. De verlenging en hernieuwing zijn dus verschillende producten, en daar horen vanzelfsprekend ook verschillende prijzen bij. De abonnementenlicenties zijn in dat opzicht wat makkelijker: als je het abonnement tijdig verlengt krijg je daar automatisch updates en support bij.
We pogen de begrippen altijd zo veel mogelijk passend te krijgen in de taal waarin je dit artikel leest. Vandaar dat we ‘verlengen’ gebruiken voor het Engelse begrip ‘renewal’ dat Avid hanteert, terwijl we in ‘t verleden ‘hernieuwing’ gebruikten voor verlopen licenties. Recentelijk echter heeft Avid het begrip ‘get current’ geïntroduceerd, waarop we toch hebben besloten om dat Engelse begrip nu een deel van de producttitel te laten zijn. Momenteel zie je dus drie begrippen staan in de producttitels van Sibelius: ‘start’ (het eerste product waarin je investeert, zowel bij een vaste versie als bij een abonnement), ‘verlenging’ (van abonnement, of van upgrades&support) en ‘get current’ (verlopen termijn upgrades&support).
Wat als je abonnement (wat dus iets anders is dan upgrades&support) is verlopen? Heb je dan een verlenging nodig, of een nieuw abonnement? Technisch gezien kan ‘t allebei. Als je een nieuw abonnement koopt krijg je ook een nieuw Sibelius-ID in je Avid-account. Als je een verlenging koopt dan behoud je je oorspronkelijke account.
Een keus maken
Welke versie geschikt is voor jou is dus vooral een vraag die je zelf kunt beantwoorden. Als je al een tijdje met DAW-software werkt dan zal een vaste licentie van Sibelius het meest lijken op hoe je andere software werkt. Die vaste licentie is dan ook de versie die wij aanbevelen voor onze achterban aan producers. Als je bij wilt blijven qua updates (lees: bugfixes, en nu en dan nieuwe functies) dan is een jaarlijkse verlenging van je updates & support aanbevolen. Als je dat niet interessant vindt, dan heb je de verlengingen of hernieuwingen niet nodig. De vaste licentie zonder verdere updates is dan voldoende.
Bijzondere licenties
En dan zijn er nog wat bijzondere licenties die we even kort aanstippen. Enkele licenties zijn bedoeld voor het onderwijs, deze zijn in de titel voorzien van de toevoeging 'edu'. Voor muziekopleidingen - zoals conservatoria - is Sibelius natuurlijk een onmisbaar pakket. Verder nodigt Avid gebruikers van andere notatiepakketten uit om de overstap naar Sibelius te maken. Hun trade-up is bedoeld voor volle versies van volle versies van Finale, Encore, Mosaic of Notion. Je moet in dit geval ook echt kunnen aantonen dat je een geldige licentie voor een van deze pakketten hebt.
Alle verschillen op een rij
En dan nu de verschillen op een rij tussen de versies. We nemen hierin ook de eenvoudige gratis Sibelius First-versie mee. Let op: het gaat hier dus niet om de zogenaamde licentievormen, daarover lees je hierboven meer.
Hieronder zie je de belangrijkste verschillen. Of download de volledige vergelijking van de Sibelius-versies.
Algemene tips
Als je nog geen ervaring hebt met het schrijven van een goede partituur, denk dan vooral niet dat je dit even in een avondje onder de knie hebt. Neem hier gerust een flinke periode intensief de tijd voor. Verplaats jezelf in de speler en bedenk je hoe een partituur het prettigst leest. Met MIDI, of de manier waarop je in je DAW je muziek maakt, heeft een partituur niet zo heel veel te maken. Het maken van een goede partituur is een secuur karweitje waarvoor je de tijd moet nemen. Sibelius biedt weliswaar de logistiek om zeer snel je keuzes te verwezenlijken, maar de keuzes an sich moet je wel zélf maken. Dat gezegd hebbende, zo gauw je partituur klaar is geeft dat wel een zeer voldaan gevoel!
Boeken
Tot slot nog twee tips om je orkestratievaardigheden naar een hoger platform te tillen: investeer in een goed boek over het onderwerp. Van auteur Samual Adler is het Engelstalige "The Study of Orchestration" warm aanbevolen. De tweede tip is het investeren in een of meer orkestpartituren om te bestuderen. Er zijn partituurboeken van Dover Publications met daarin de complete orkestratie van een orkestwerk. Het is aanbevolen om vooral te investeren in werken uit de twintigste eeuw, omdat de orkesten en de orkestratietechnieken met de tijd steeds uitgebreider werden. Met name de Franse Impressionist Maurice Ravel is een goede keuze, hij staat te boek als een van de beste orkestrators in de muziekgeschiedenis.
Gerelateerde merken
Gerelateerde producten
